آخرین قطره‌های آب سدها پاییز تمام می‌شوند
اوضاع بحرانی آب شرب در تهران در روزهای اخیر به جایی رسیده بود که مسوولان اعلام کرده بودند تا ۴۰ روز دیگر آب در تهران تمام می‌شود و به‌طور پیاپی از مردم خواستند در مصرف آب صرفه‌جویی کنند. به گزارش اعتماد، در بیلبوردهای تبلیغاتی شهر، زیرنویس‌های تلویزیون، میان برنامه‌ها از جنس سیما و حتی صدا، همه از سوق دادن صرفه‌جویی تا ۲۰ درصد نشان داشت، صرفه‌جویی‌ای که در حال حاضر، به ۵ درصد هم نمی‌رسد. مدیرعامل آب منطقه‌یی استان تهران، در سخنانی که به نوعی گزارش میزان منابع آب تهران محسوب می‌شد، اعلام کرد اگر شهروندان تهرانی، در میزان مصرف خود صرفه‌جویی حداقل ۲۰ درصدی نداشته باشند، آب سدهای ۵ گانه تهران تا نیمه پاییز بیشتر دوام نمی‌آورند. با توجه به میزان مصرف آب تهرانی‌ها که یک میلیارد مترمکعب است، ۲۰ درصدش همان ۲۰۰ میلیون مترمکعبی می‌شود که بیشتر از کمبود آب ما است و این یعنی صد‌درصد جبران. این در حالی است که در حال حاضر صرفه‌جویی به ۵ درصد هم نمی‌رسد.
خسرو ارتقایی، با تاکید بر این امر، کاهش بارندگی و افزایش دما در چند سال اخیر را عواملی تاثیرگذار در روند خشکسالی دانست. او در این خصوص گفت: «وضعیت آبی خوبی را به لحاظ بارندگی و دما در سال آبی که در حال اتمام است، نداشتیم. کاهش ۲۵ تا ۳۰ درصدی بارندگی در دو سال گذشته به میزان ۱۰۰ میلیمتر باعث کاهش سطح روا ن آب‌ها شده، ازسوی دیگر، افزایش ۲ تا ۳ درجه‌یی دما در دو سال پیاپی و بالا رفتن دمای بعضی ایستگاه‌ها تا ۱۰ درجه و در مجموع استمرار افزایش دما در سه ماه اخیر (دمای بالای ۳۷ درجه) عامل مهمی در استمرار خشکسالی بوده و هست.»
اما افزایش انشعاب در سال‌های اخیر با توجه به افزایش جمعیت و افزایش بهداشت عمومی مردم، باعث افزایش میزان مصرف تا ۵ درصد بوده که با مدیریت مصرف آب و انشعاب این افزایش به ۲/۲درصد کاهش یافت. ارتقایی با اشاره به افزایش میزان دبی آب روز گذشته در مقایسه با همین روز در سال گذشته، گفت: «میزان مصرف در یک شبانه‌روز در تهران، بیش از سه میلیون مترمکعب است، که دبی آن ۷/ ۳۵ مترمکعب بر ثانیه است در حالی که سال گذشته در همین روز دبی آب، ۳۵ مترمکعب بوده است که این حاکی از افزایش ۷۰۰هزار مترمکعبی مصرف در این سطح است.»
به گفته این مدیر آب منطقه‌یی، ۱۶ مترمکعب بر‌ثانیه آب از محل چاه‌ها و ۲۰ مترمکعب بر ثانیه از محل سد، برای آب استان تامین می‌شود. در این میان، بیش از ۴۲ درصد از منابع آب زیرزمینی برای آب شرب شهر مصرف می‌شود، این نشان از این می‌دهد که بیش از آنچه باید، از میزان آب سدها به مدار آورده شده. سد لتیان، سدی که تحت تاثیر این میزان مصرف آب، به ۱۷ میلیون متر مکعب رسیده بود که با پمپاژ از سد لار، به سطح بالاتری رسید و مانع از تخلیه آن شد.
سد ماملو، سد پنجمی که قرار است به واسطه این بی‌آبی از مهرماه، وارد چرخه تامین آب شود، قدم دیگری است برای تامین آب تهران. اما پیش‌بینی‌های آب منطقه‌یی و آبفا حاکی از این است که سدهای ۵ گانه تهران، تا پایان شهریور، به کمتر از حد استاندارد سالانه خود می‌رسد. سدهای لتیان و امیرکبیر روی هم حدود ۹۵ میلیون مترمکعب آب دارند، میزان آب سد ماملو هم به ۱۰۰ میلیون می‌رسد، که به این معنی نیست که همه ۹۵ میلیون متر مکعب قابل استفاده است، حداکثر می‌توانیم ۷۰ میلیون مترمکعب از میزان آب را استفاده کنیم.
بقیه آب، جزو حقابه سد است که به خاطر گونه قزل‌آلای قرمزی که در این سد وجود دارد، همچنین به لحاظ کیفیت آب و ممانعت محیط زیست، از این میزان آب برداشت نمی‌شود. کمبود آب در سدها باعث شده متولیان آب استان سراغ حفر چاه بروند، ارتقایی در این مورد می‌گوید: «مجوز بیش از ۸۰ حلقه چاه را به آب و فاضلاب استان داده‌ایم، ۳۰ تا در شمال و شمال شرق که تصفیه‌خانه ۳ و ۴ را دارد و دچار بحران جدی است. بقیه هم در غرب و جنوب غرب قرار است، حفر شوند. بالغ بر ۳۰ تا ۴۰ میلیون مترمکعب آب با این چاه‌ها قابل تامین است.»
عددهای ارائه شده در این نشست، خبر از خروج دو‌برابری آب از سدها نسبت به ورود آنها می‌داد. سد امیرکبیر، با ورودی ۷/۳ متر بر ثانیه و خروجی۷/۸ نشان از این میزان دارد، همچنین سد طالقان، با ۲ متر بر ثانیه ورودی و ۹ متر خروجی و سد لار با ۷ متر بر ثانیه ورودی و ۱۳متر خروجی این دو برابری را تایید می‌کند. اما بارندگی‌های اطراف استان که بیشتر به شکل برف است تا باران، نشان از این دارد که بارش و آبگیری در پاییز به کمترین میزان خود می‌رسد و از اواخر سال، سدها شروع به آبگیری می‌کنند.
به گفته مدیرعامل این شرکت، سه ماه سدها آبگیری می‌کنند تا خرداد ماه و یک سال مصرف می‌کنند. اگر بارندگی خوبی در بهار داشته باشیم، شاید بتواند کمبود را جبران کند و اگر نداشته باشیم، در پاییز روزهای سختی را خواهیم داشت. در حال وارد شدن به سال سوم خشکسالی هستیم و اگر با همین پریود پیش برویم به مشکلات واقعی و اساسی برمی‌خوریم. سهم آب کشاورزی در کل کشور، همان ۹۲ درصد است، در حالی که این سهم در استان تهران سهمی متفاوت است؛ ۶۰ درصد، که این میزان اگر سهم آب شرب کاهش یابد، کمتر هم خواهد شد. در شرایط نرمال ۷۰ درصد آب سطحی و سدها، تامین‌کننده آب شربند. از این مقدار نیمی از آن را سامانه شرقی و نیمی دیگر را سامانه غربی تامین می‌کنند.
سید اسعد حسینی
علیرضا کربلائی
نادیا بابائی
عباسعلی داداشی رودباری
نویسنده: مهران فاطمی
مهران فاطمی دانشجوی دکترای آب و هواشناسی گرایش مخاطرات آب و هوایی دانشگاه یزد