آشنایی با مخربترین توفانهای جهان
توفانها به واسطه نیروهای باورنکردنی که ایجاد میکنند، توانایی این را دارند که در کمتر از چند دقیقه سرنوشت هزاران انسان را تغییر داده و شهرهای ثروتمند و حاصلخیز را به خرابههایی فقیر و ویرانه تبدیل کند.
چگونه میتوان میزان مخرببودن چنین موتورهای طبیعی قدرتمندی را تخمین زد؟ بر اساس آمار مرگومیر؟ بررسی میزان تاثیری که بر روی شهرها دارند؟ ارزیابی خسارتهای مالی؟ تمامی این گزینهها کاربردی هستند اما هیچکدام به تنهایی نمیتوانند وسعت و شدت یک توفان بزرگ را دربر بگیرند. این کار نیازمند رویکردی جامع است، رویکردی که بتواند میزان آسیبهای محسوس و نامحسوس توفانها را بررسی کند.
قراردادهای نامگذاری
پیش از آشنایی با ۱۰ نمونه از مخربترین توفانهای جهان، بهتر است تعدادی از قراردادهای نامگذاری معرفی شوند. تمامی الگویهای آبو هوایی گَردان که از مرکزی کمفشار برخوردارند، چه گردش آنها ساعتگرد باشد و چه پادساعتگرد، چرخند نامیده میشوند، گروهی که شامل گردباد و تندباد دریایی خواهد بود.
توفان (Typhoon) و تندباد دریایی (Hurricane) هردو برای یک پدیده بهکار گرفته میشوند، یک چرخند گرمسیری دریایی بسیار شدید که بر اساس مکانهایی که در آن شکل گرفته و رخ میدهند نامگذاری میشوند. عبارت Hurricane یا تندباد دریایی به چرخند گرمسیری شمالی استوایی در نیمکره غربی اختصاص دارد؛ چرخندهای گرمسیری شمال در نیمکره شرقی توفان نامیده میشوند. در اقیانوس هند و یا آرام جنوبی نیز چنین توفانهایی چرخند نامیده میشوند.
میزان شدت هریک از این پدیدههای آب و هوایی بر اساس مقیاس EF یا Enhanced Fujita متفاوت است. برای مثال شدت گردباد در این مقیاس ۵-۰ است. این رتبه به آن معنی است که گردبادهای قدرتمند درصورتی که از قدرت تخریب پایینی برخوردار باشند، رتبه پایینتری را به دست می آورند. به طور کلی در رتبهبندی توفانها با استفاده از هر مقیاسی، هرچه عدد بالاتر باشد شدت و قدرت توفان بالاتر خواهد بود.
در ادامه به ۱۰ توفان که در بخش تخریب و مرگو میر امتیاز بسیار بالایی به دست آوردهاند، معرفی میشوند.
گردباد Tri-State
در دشتهای مرکزی آمریکا، که به دره گردباد شهرت دارد بیشترین میزان گردبادهای جهان رخ میدهد. بسیاری از این گردبادها در پی خود مرگو میر، جراحت و خرابیهای بسیاری به جا میگذارند، اما در این میان یکی از گردبادها هرگز از یاد نخواهد رفت. گردباد Tri-State در تاریخ ۱۸ مارچ ۱۹۲۵ از جنوب شرق میسوری تا جنوبیترین بخش ایلینویز را درنوردید و سپس در ایندیانا پایان گرفت. محدودهای که این سه منطقه در آن واقع شدهاند ۳۵۲ کیلومتر از یکدیگر فاصله دارد اما گردباد چنین فاصلهای را در عرض سه ساعت و نیم طی کرد. گردبادهای معمولی وسعتی برابر ۱۵۰ تا ۶۰۰ متر دارند و با سرعتی برابر ۴۵ کیلومتر بر ساعت حرکت میکنند. این درحالی است که میانگین سرعت گردباد Tri-State 100 کیلومتر بر ساعت بوده و به ۱۱۷ کیلومتر بر ساعت نیز رسید. تعداد مرگ و میر ناشی از این گردباد ۶۹۵ نفر اعلام شد، دو هزار و ۲۷ زخمی و ۱۵ هزار خانه ویران پس از وقوع این گردباد به جا ماندند.
گردباد Daulatpur-Saturia در بنگلادش
در ۲۶ آوریل سال ۱۹۸۹ گردبادی منطقه مانیکانژ بنگلادش، یکی از پرجمعیت ترین کشورهای جهان با بالاترین میزان تراکم جمعیت، را زیرورو کرد. این گردباد از از منطقه دوالاتپور به منطقه خشکسالیزده ساتوریا رفته و منطقهای به طول ۱۶ و به عرض ۱٫۶ کیلومتر را درنوردید. این گردباد هر ساختمانی که در شعاع ۶ متر مربعی قرار داشت را نابود کرد. گردباد بیش از ۲۰ روستا را نابود کرده و ساکنان شهر و خانهها را بلعید. تعداد قربانیان این حادثه طبیعی هزار و ۳۰۰ نفر اعلام شد که در آن زمان رکوردی جدید به شمار میرفت.
تندباد کاترینا
باوجود اینکه تعداد قربانیان این توفان بزرگ به حدی نبود که بتواند رکوردی جدید را ثبت کند، اما خسارتهای مالی این تندباد باورنکردنی بود و کاترینا سرنوشت نیواورلئان را برای همیشه تغییر داد. این تندباد در سال ۲۰۰۵ در مجاورت باهاماس شکل گرفته و به سوی فلوریدای جنوبی حرکت کرد. زمانی که این تند باد به سطح آبهای آزاد رسید، از نظر شدت در دسته تند بادهای دسته پنجم قرار گرفت، بیشترین رتبه در مقیاس سفیر-سیمپسون، اما ۱۸ ساعت پیش از اینکه به زمین نزدیک شود درجه آن به سطح تندباد درجه سه رسید. شدت باد در تند بادهای درجه پنج ۲۴۹ کیلومتر بر ساعت و در تندبادهای درجه سه ۲۰۹-۱۷۸ کیلومتر بر ساعت است. این تندباد در برخی مناطق امواجی به ارتفاع ۹ متر ایجاد کرد و منطقه نیواورلئان را سیل فراگرفت. در ساعاتی از این تندباد، ۸۰ درصد نیواورلئان در آبی به ارتفاع ۶ متر فرورفت. تند باد کاترینا ۶۲ گردباد در جنوب شرق آمریکا ایجاد کرده و منجر به مرگ هزار و ۸۰۰ نفر در ایالتهای مختلف آمریکا شد و خسارت مالی وارد شده پس از وقوع این توفان شدید ۲۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شد.
کولاک ایران
پس از چهار سال قحطی ایران درجستجوی آب به هر شکلی از آن بود، اما قطعا کولاک سال ۱۹۷۲ که یک هفته به طول انجامید، شکلی از آب نبود که ایران در جستجویش بود. طی این کولاک ۳ تا ۸ متر برف بر روی مناطق شمال غربی، مرکز و جنوب ایران باریده و منجر به بسته شدن جادهها، قطع شدن کابلهای تلفن و محاصره شدن چهارهزار روستایی درزیر تودههای برفی شد. در نقاطی دیگر، وقوع بهمن باعث مدفون شدن هشت هزار انسان شد. درجه حرارت در این دوره به منفی ۲۵ درجه سلسیوس رسید و با یخزدگی لولهها شرایط کمبود آب بحرانیتر شد. در کل در این کولاک ۴ هزار نفر جان خود را از دست دادند.
توفان گالوستون
در سپتامبر ۱۹۰۰ گالوستون تگزاس، مرگبارترین فاجعه طبیعی که تا کنون در ایالات متحده رخ داده است را تجربه کرد. این شهر ساحلی ۳۷ هزار نفره که پیش از وقوع توفان دارای اقتصادی پررونق بود، پس از توفان به شهری ویران تبدیل شده و میلیونها دلار خسارت به آن وارد شد. این تندباد درجه چهار جان هشت تا ۱۰ هزار نفر را گرفت و بقایای شهر که توسط توفان نابود شدهبودند تا یک سال پس از وقوع این فاجعه توسط آب به ساحل میآمدند. سرعت باد در این تندباد ۲۲۵ کیلومتر بر ساعت بود و سه هزار و ۶۰۰ ساختمان را نابود کرد. کل شهر گالوستون را سیل فراگرفت و سه چهارم آن توسط آب از بین رفت.
تندباد میچ
درصورتی که خسارتهای مالی، جانی و دشواری بازسازی پس از توفان در نظر گرفته شوند، تندباد میچ یکی از بدترین تندبادهایی است که تا کنون به وجود آمده است. این تندباد در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۸ سواحل شمال شرق هندوراس را زیر و رو کرد و در رتبه تندبادهای درجه پنجم قرار گرفت. بارش شدید باران و وزش باد با سرعت ۲۹۰ کیلومتر بر ساعت منجر به ایجاد سیلابهای شدید، بهمن و رانش زمین در مرکز آمریکا شد که در پی آن بسیاری از مناطق ساحلی به ویژه هندوراس آسیبهای جبرانناپذیری دیدند. این تندباد بیش از صدها هزار خانه را ویران کرد، ساکنان این خانهها را از نابود کرده و محصولات کشاورزی را از بین برد. آمار مرگ پس از این توفان ۱۱ هزار نفر اعلام شدکه بیشترین آنها در هندوراس و نیکاراگوئه بودند. خسارت مالی ناشی از این تندباد نیز ۱٫۷ میلیارد دلار اعلام شد.
تندباد بزرگ ۱۷۸۰
تعداد قربانیان این تندباد حتی از تندباد میچ نیز بیشتر بوده و بر اساس تخمین ها درحدود ۲۲ هزار نفر طی ۱۰ تا ۱۶ اکتبر در شرق کارائیب جان خود را از دست دادند. همچنین هزاران دریانورد و ماهیگیر انگلیسی و فرانسوی نیز درطی این تندباد در دریا ناپدید شدند. شواهد به جامانده دانشمندان را بر آن داشته تا این تندباد را تندباد درجه پنج دسته بندی کنند که سرعت باد در آن به ۳۲۰ کیلومتر بر ساعت میرسید.
فاجعه وارگاس
فاجعهای که در سال ۱۹۹۹ در سواحل وارگاس در ونزوئلا رخ داد نشان میدهد بارش شدید باران تا چهاندازه میتواند مخرب باشد. طی ۱۴ تا ۱۶ دسامبر آن سال توفانی درگرفت که باران ناشی از آن برابر بارش باران یکسال بود که در اثر این بارش شدید، بزرگترین زمینلغزهها و سیلابهای مملو از آوار رخ داد. بیش از هشتهزار خانه و ۷۰۰ آپارتمان نابود شدند، جادهها مسدود شده و خطوط برق و تلفن قطع شدند. خسارت مالی ناشی از این توفان ۱٫۷۹ میلیارد دلار بود و بیش از ۳۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند، درحالیکه تنها هزار جسد پس از فرونشستن توفان کشف شدند و بقیه این اجساد در زیر آوار و بقایای توفان مدفون شدند.
چرخند بولا
درست یکسال پیش از استقلال بنگلادش، این منطقه تحت هجوم چرخند کوبندهای قرار گرفت که فاجعهای بزرگ را در این کشور به وجود آورد. این چرخند به دلیل ساختار توپوگرافی بنگلادش خسارتهای باورنکردنی از خود به جا گذاشت. چرخند بولا در سال ۱۹۷۰ به یکی از فجیعترین رویدادهای طبیعی تبدیل شد که در طول تاریخ حیات بشر رخ داده است. آمار مرگو میر ناشی از این چرخند ۳۰۰ هزار تا یک میلیون نفر اعلام شد، با اینهمه در اکثر موارد این تعداد نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر اعلام میشود. دلتای بنگلادش یکی از حاصلخیزترین نقاط زمین به شمار میرود و از این رو بیشترین تراکم جمعیت نیز در آن قرار دارد. با اینهمه بالاتر بودن سطح کشور از سطح دریا و وجود چند رودخانه این منطقه را از نظر توپوگرافیکی برای زندگی به مکانی خطرناک و آسیبپذیر تبدیل کردهاست.
اَبَر توفان نینا
این توفان وحشتناک در دهه ۱۹۷۵ رخ داد و قدرت تخریب آن تنها در بادهای شدید خلاصه نشده بود،بلکه سیلابهای وحشتناکی که به واسطه این توفان ایجادشدند خسارتهای فراوان و باورنکردنی در پی داشت. نینا زمانی که چین را زیرورو کرد بیشتر قدرت خود را از دست داده بود و به یک توفان گرمسیری تبدیل شده بود. زمانی که این توفان به چین رسید، منجر به بارش هزار و ۶۰ میلیمتر باران در عرض ۲۴ ساعت شد. این بارش شدید منجر به شکسته شدن سد بانکیائو و ۶۰ سد دیگر در چین شد. با شکسته شدن سدها، امواجی به وسعت ۱۰ کیلومتر و به ارتفاع ۳ تا ۷ متر سرزمینهای پست را با سرعتی برابر ۵۰ کیلومتر بر ساعت درنوردیدند و منطقهای به طول ۵۵ کیلومتر و به عرض ۱۵ کیلومتر را نابود کردند. مرگ و میر ناشی از این توفان ۲۶ هزار نفر و تعداد قربانیان پس از توفان ۱۴۵ هزار نفر اعلام شدهاند. نینا به طور کلی ۶ میلیون ساختمان را تخریب کرد و زندگی ۱۱ میلیون انسان را تحت تاثیر قرار داد و خسارتی ۱٫۲ میلیارد دلاری از خود به جا گذاشت. این توفان از بُعد تاثیرات فیزیکی و اقتصادی که از خود به جا گذاشت، در میان دیگر توفانها به عنوان مخربترین توفان شناخته میشود.
منبع: همشهری آنلاین
نویسنده: سید اسعد حسینی
دکتری اقلیم شناسی از دانشگاه محقق اردبیلی