واکاوی همدید شدیدترین توفانهای سیاه و گرد و غباری در دارالعباده یزد
توفانهای گرد و غبار در نقاط مختلف جهان اسامی متفاوتی دارند، مثلاً در شمال غربی هندوستان به آن Andhi در آفریقا و کشورهای عربی Habob و در برخی مناطق دیگر به آن Phantom به معنای Devil (شیطان) گفته می‌شود (شیگونگ و همکاران، ۲۰۰۰). هر چند تعاریف مختلفی برای توفانهای گرد و غبار و ماسه ارائه شده است .
اما براساس توافق سازمان هواشناسی جهانی (W.M.O)، هرگاه در ایستگاهی سرعت باد از ۱۵ مثر بر ثانیه (حدود ۳۰ نات) تجاوز کند و دید افقی به علّت گرد و غبار به کمتر از یک کیلومتر (۱۰۰۰ متر) برسد توفان گرد و غبار گزارش می‌شود.
ولی اگر دید افقی در اثر توفان به کمتر از ۵۰ متر برسد به آن Black Wind Storm یعنی توفان سیاه یا Black Devil به معنای گردباد سیاه گفته می‌شود (شیگونگ و همکاران، ۲۰۰۰).
ایران مرکزی بویژه استان یزد به علت موقعیت جغرافیایی و اقلیمی آن که در منطقه خشک و بیابانی ایران مرکزی قرار دارد، همواره در معرض توفان های گرد و غبار و گاه سیاه قرار می گیرد و تقریباً هر ساله خسارت های زیادی از این جهت متحمل می شود. با ظهور توفان های شدید برخی مناطق استان تحت نفوذ ماسه های روان به علت به حرکت درآمدن ماسه، حالت مرگبار و خطرناکی به خود می گیرد وشهرهای این نواحی را برای ساعتها در تاریکی فرو می برد و سبب راهبندان هایی هم می شود. انتقال ذرات به صورت معلق و رسوب ذرات محموله از جو، بارزترین ویژگی این توفان های گرد و خاک است.
از این رو شناخت چگونگی پیدایش و وزش توفان های گرد و خاک و غباری و گاه سیاه می تواند در یافتن راهکارهایی جهت کاهش اثرات زیانبار این پدیده در ایران مرکزی بویژه استان یزد مؤثر واقع شود.
بر اساس تحقیقات صورت پذیرفته در استان یزد سه نوع توفان گرد وغبار و بادهای شدید در فصول پاییز ،زمستان و بهار شناسایی شده است (امیدوار،۲۰۱۴) که از الگوهای همدید زیر تبعیت می نمایند:
الف ) توفان پاییزی (الگوی شماره یک ):
وجود گرادیان فشار بین جنوب و نواحی مرکزی ایران و وجود ناوه ای با دامنه ای عمیق در ترازهای ۸۵۰ و ۵۰۰ هکتو پاسکال در غرب ایران و استان یزد است که این ناوه نتوانسته از نظر دما و رطوبت به خوبی تغذیه شود.
ب) توفان زمستانی (الگوی شماره ۲):
در اثر وجود مرکز کم فشار سطح زمین بر روی استان یزد و همراهی آن با ناوه های عمیق سطوح بالایی و همچنین گذر جبهه سرد از استان و برخورد توده هوای سرد پشت جبهه با توده هوای گرم حاکم بر منطقه است.
ج) توفان بهاری(الگوی شماره ۳):
استقرار سلول کم فشار در سطح زمین ، کج شدگی محور ناوه سطوح فوقانی جو در غرب ایران و حرکت سریع آن و ارسال امواج کوتاه بر روی ایران مرکزی و استان یزد به همراه عبور جبهه سرد ضعیف و خشک از شمال غرب سبب ایجاد جریان های شدید بالا رو ،ناپایداری زیاد هوا و توفان سیاه و گرد وغبار بسیار شدید در استان یزد شده و دید افقی را به صفر رسانده است.
بیشتر این توفان ها در ساعت های بعد از ظهر و در ماه مه رخ داده و بادهای شدید آن عمدتا از غرب تا شمال غرب می وزند.
در پایان از محبت استاد معزز و گرانقدر کمال امیدوار دانشیار اقلیم شناسی دانشگاه یزد که متواضعانه نتایج مطالعات خود را در اختیار اینجانب جهت درج در سایت گذاشتند صمیمانه قدردانی و تشکر می نمایم.
برچسب‌ها:توفان سیاه
سید اسعد حسینی
علیرضا کربلائی
نادیا بابائی
عباسعلی داداشی رودباری
نویسنده: مهران فاطمی
مهران فاطمی دانشجوی دکترای آب و هواشناسی گرایش مخاطرات آب و هوایی دانشگاه یزد