عصر اهواز

عوامل مؤثر در شکل گیری اقلیم متنوع می­باشند که از آن جمله می­توان عواملی مثل عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، دوری و نزدیکی به دریا، پوشش سطحی، توپوگرافی، جریانات و سیستم­های بزرگ مقیاس و کوچک مقیاس، ترکیبات شیمیایی جو، پدیده­های منظم و طبیعی، پدیده­های اتفاقی (پدیده­هایی که نظم آن­ها را نتوان استخراج کرد مثل زلزله، آتشفشان و . . . ) و چرخه­های نجومی منظم را نام برد.

عرض جغرافیایی

زمین در هر عرض جغرافیایی مقدار مشخصی انرژی از خورشید دریافت می­کند به طوری که بیشترین انرژی دریافتی در عرض­های پایین است. این تفاوت انرژی دریافتی باعث تفاوت دما و نهایتا به وجود آمدن اقلیم­های مختلف می­شود. با این دیدگاه، اقلیم­های گرمسیری در عرض­های پایین و اقلیم­های سردسیری در عرض­های بالا شکل می­گیرند.

ارتفاع از سطح دریا

ارتفاع از سطح دریا به طور مستقیم بر دما اثرگذار بوده و تأثیر غیر مستقیم آن بر فشار هوا خواهد بود و در نتیجه فشار هوا هم روی تبخیر اثرگذار است. اثرگذاری ارتفاع از سطح دریا گاهی اوقات قوی­تر از عرض جغرافیایی عمل می­کند به طوری که یک منطقه مرتفع ذر عرض­های استوایی و حاره­ای می­تواند اقلیمی سرد یا نیمه سرد داشته باشد.

دوری و نزدیکی به دریا

دوری و نزدیکی به دریا به تنهایی تعیین کننده نوع اقلیم نخواهد بود. البته در مناطق نزدیک به دریا هوا مرطوب است اما همیشه نمی­توان در این مناطق انتظار بارندگی و پوشش گیاهی خوب را داشت، مثل سواحل جنوبی کشور. تأثیر عامل دوری و نزدیکی به دریا بر شکل گیری اقلیم، بستگی به موقعیت جغرافیایی و چگونگی ورود سیستم­های بزرگ مقیاس دارد. این تفاوت را می­توان با مقایسه سواحل شمالی و جنوبی کشور مشاهده نمود.

پوشش سطحی

از آنجا که اکوسیستم­های یک منطقه خاص تحت تأثیر اقلیم منطقه هستند، اگر اکوسیستم منطقه تغییر یابد در دراز مدت در اقلیم منطقه تأثیرگذار است. این امر به دلیل تغییر میزان آلبیدو و نتیجتاً میزان انرژی دریافتی می­باشد. امروزه در برخی کشورها که روی صنعت توریسم سرمایه­گذاری کرده­اند از تغییر آلبیدوی سطح (ایجاد کمربندهای سبز، ایجاد دریاچه­های مصنوعی و . . . .) برای تغییر اقلیم مناطق توریستی استفاده می­شود.

توپوگرافی

شکل پستی بلندی­های زمین را توپوگرافی گویند. حضور توپوگرافی در ذخیره آب زیرزمینی اهمیت دارد و اگر این عامل وجود نداشت آب به صورت رواناب جاری شده و اثرات نامطلوبی بر جای می­گذاشت. یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار توپوگرافی بر اقلیم، تأثیر آن بر پوشش­های برفی است که خود این پوشش برفی هم بر اقلیم تأثیرگذار می­باشد (پناهی و همکاران، ۱۳۹۲؛ سبزی پرور و همکاران، ۱۳۹۳). ترکیبی از تفاوت آفتاب­گیری در دو سمت کوه، تفاوت دما در دو سمت بادگیر و باد پناه کوه و تفاوت شدت ذوب برف در دو سمت کوه نیز می­تواند تفاوت اقلیمی در یک منطقه ایجاد نماید.

جریانات و سامانه­های بزرگ مقیاس جوی

سمت و فراوانی ورود و خروج سامانه­های جوی و جریانات بزرگ مقیاس بر اقلیم مؤثر بوده و موجب تغییراتی بر اقلیم می­گردد. نمونه بارز این امر را می­توان در پدیده­هایی همچون النینو، لانینا، انسو و جابجایی جریانات اقیانوسی گلف استریم مشاهده نمود.

ترکیبات شیمیایی جو

انسان می­تواند در این مورد اثرگذار باشد. در شرایط عادی اکسیژن ۲۱ درصد، نیتروژن ۷۸ درصد، دی اکسید کربن ۰٫۰۳ درصد و بخار آب صفر تا ۴ درصد از حجم هوا را شامل می­شوند و مقدار سایر گازهای گلخانه­ای در حد صدم درصد می­باشد. با افزایش آلودگی هوا، هواویزها افزایش یافته و افزایش آلبیدو و در نتیجه کاهش جذب تابش توسط زمین را در پی خواهد داشت که این عامل می­تواند حدود ۱۵ درصد تا ۲۰ درصد اثر گازهای گلخانه­ای را کاهش دهد. تغییر در میزان هر کدام از ترکیبات جوی تعادل اقلیم را بر هم زده و منجربه تغییر اقلیم خواهد شد. در این رابطه گازهای گلخانه­ای بیشترین تأثیر را بر اقلیم کره زمین دارند (سبزی پرور و هلالی، ۱۳۹۲).

منابع

سبزی پرور، علی اکبر؛ هلالی، جلیل، ۱۳۹۳؛ مبانی اولیه هواشناسی و آلودگی هوا، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم.

سبزی پرور، علی اکبر، هلالی، جلیل؛ پناهی، مهدی، ۱۳۹۳، برف و اقلیم، فرآیندهای فیزیک، تبادل انرژی سطحی و مدلسازی، دانشگاه بوعلی سینا.

پناهی، مهدی؛ هلالی، جلیل؛ موسوی، سید علی؛ کبیری، شیما، ۱۳۹۲، اصول هیدرولوژی برف، انتشارات جهاد دانشگاهی، ۴۸۰ صفحه.