عصر اهواز

سیستم های فعال در لایه های بالای وردسپهر، همان امواج کوتاه جوی هستند که علت اصلی ایجاد آنها عوامل دینامیک می باشند. امواج کوتاه جوی به طور مستقیم یا غیر مستقیم (ایجاد سیکلون و آنتی سیکلون) بر هوای سطح زمین تاثیر می گذارندساختار و مکانیسم امواج کوتاه جوی نظیر  امواج بلند است،گرچه امواج کوتاه ،به دلیل داشتن طول کمتر و عمق بیشتر،سریعتر حرکت می کنند.بعلاوه چون این امواج بیشتر در در حوالی مسیر رودباد رشد می کنند،در بیشتر موارد هسته رودباد را به همراه دارند. این هر سه عامل به سرعت بیشتر حرکت عمودی و در نتیجه حرکت افقی موجهای کوتاه نسبت به موجهای بلند منجر می شود،هر چند که مسیر حرکت موجهای کوتاه را موجهای بلند تعیین می کنند. به همین دلیل ، این موجها در مسیر حرکت خود در منطقه فراز موجهای بلند تضعیف و در منطقه فرود آنها تقویت می شوند و از طرفی چون در بیشتر موارد ،هسته رودباد را به همراه دارند،مسیر رودباد جبهه قطبی را نیز مشخص می کنند به عبارت دیگر ،محل رودباد جبهه قطبی مسیر حرکت آنها را مشخص می کند.

اثر امواج کوتاه در اقلیم سطح زمین از طریق حرکت عمودی زیر آنها صورت می پذیرد در زیر منطقه واگرایی بالایی ، به دلیل کاهش چرخندگی نسبی ،مساحت مقطع افقی توده هوا در تراز بالا افزایش پیدا می کند که به ایجاد ناپایداری منجر می شود و هوا بناچار صعود می کند. اگر این ناپایداری دینامیک که در منطقه واگرایی بالایی به وسیله موج کوتاه ایجاد شده است در توده هوای گرم و مرطوب قرار  گیرد،صعود هوا تا حد ایجاد ابر و وقوع بارش ادامه می یابد. این فرایند در ایجاد بارش در منطقه برون حاره بسیار مهم است چندانکه بیشتر بارندگیهای منطقه خاور میانه به واسطه ناپایداری موجهای کوتاه صورت می پذیرد.

زیر محور فرود موج کوتاه جوی نیز ناپایداری ایجاد می شود که بیشتر،ناپایداری حرارتی است تا دینامیک و نتیجه ورود موج کوتاه همراه با هوای سرد به منطقه ای نسبتا گرم است که سبب افت محیطی دما و صعود هوای زیرین می شود. میزان صعود در زیر محور فرود کمتر از صعود در منطقه واگرایی بالایی است و در نتیجه مقدار بارش ناشی از آن کمتر است.

صعود حاصل از موجهای کوتاه ،در فصل گرم موثرتر از دیگر فصلهای سال است زیرا دمای بیشتر هوا در این فصل آن را ناپایدار می کند و همین امر به موجهای کوتاه ضعیف نیز امکان می دهد که صعود لازم برای ایجاد بارش را ایجاد کنند. با توجه به وزش بادهای غربی و وجود موجهای کوتاه همراه با آن در تمام مناطق برون حاره کره زمین ،می توان اهمیت نقشی را که این موجها در ایجاد بارش،بویژه در مناطق دور از مسیر سیکلونها دارند دریافت. موجهای کوتاه چون در بیشتر ایام سال جریان دارند پراکندگی زمانی بارش حاصل از آنها نیز نسبت به سیکلونهای سطح زمین یکنواخت تر است.

ضمنا همانگونه که می دانیم بندال ها و سردچالهای جوی سامانه های جوی هستند که باعث رکود و ثابت ماندن الگوهای جوی برای چند روز حتی یک هفته می شوند و سبب  ایجاد بارشهای سنگین ،جاری شدن سیل و … می شوندکه این شرایط بیشتر در زمستان رخ می دهد در ایران نیز،استقرار سامانه های بندالی در شرق مدیترانه و ارسال امواج کوتاه از این سامانه ،  وضعیت مساعدی را برای وقوع  ناپایداری در ایام زمستان فراهم می نماید.

منبع:  مبانی آب و هواشناسی دکتر علیجانی