عصر اهواز

یکی از عرصه های مهم در پژوهش های اقلیمی و جغرافیایی، استفاده از رویکرد تحلیل آماری به منظور ارائه پهنه بندی فضایی و پراکندگی پدیده های جغرافیایی است. خوشبختانه اینجانب رویکرد مذکور را پیش از این در تحقیقاتی همچون مقاله کاربرد روش چندمتغیره برای پهنه بندی آگرومتئورولوژی (اقلیم کشاورزی) دشت های نیمه خشک شمالشرق ایران در استان خراسان رضوی (لینک مقاله)، مقاله ارزیابی اثرات خطر خشکسالی بر کشت گندم در ایران با استفاده از روش SPI (لینک مقاله)، مقاله ارزیابی شرایط آسایش بیوکلیماتیک ایران بر اساس دمای معادل فیزیولوژیک PET و مدل RayMan (لینک مقاله)، مقاله اثرات اقلیمی بر شاخص های هیدروژئوشیمیایی چشمه های معدنی منطقه تراورتنی گراب در شمالشرق ایران (لینک مقاله) و مقاله سهم فضایی تغییرپذیری بارش های یک روزه در میزان بارش و روزهای بارشی ایران (لینک مقاله)، به کمک همکاران خوبم از دانشگاه های مختلف کشور مورد استفاده قرار داده بودم.

در کار پژوهشی جدید دوست عزیز، آقای دکتر محمد دارند از دانشگاه کردستان هم روش های تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) و تحلیل خوشه های سلسله مراتبی (HCA) برای پهنه ­بندی رژیم ­های بارش در ایران با همکاری اینجانب (منصوری دانشور) مورد آزمایش قرار گرفت (لینک مقاله). این مقاله با عنوان اصلی زیر در مجله Environmental Processes از مجموعه اشپرینگر به چاپ رسیده است:

Regionalization of Precipitation Regimes in Iran Using Principal Component Analysis and Hierarchical Clustering Analysis

در این مقاله، داده ­های شبکه ­ای روزانه­ بارش ایران از پایگاه آفرودیت (APHRODITE) طی بازه­ زمانی ۱۹۵۱/۱/۱ تا ۲۰۰۷/۱۲/۳۱ به کار گرفته شده است. آنگاه بر روی ماتریس همبستگی مربوط به ۸ نمایه­ بارش (نسبت بارش دریافتی فصلی و متوسط بارش فصلی)، تحلیل مولفه­ های  اصلی (PCA) و سپس تحلیل خوشه های سلسله مراتبی (HCA) به انجام رسیده است. هر دو روش مذکور از مجموعه رویکردهای آماری چند متغیره ای هستند که قابلیت خوبی در پهنه بندی فضایی متغیرهای اقلیمی دارند.

برپایه­ نتایج PCA سه مولفه نخست که ۸۸٫۹۵ درصد از پراش داده­ ها را توضیح می­ دادند، استخراج شده و به روش واریماکس چرخانده شدند. سپس برپایه­ نتایج HCA حدود ۹ منطقه­ همگن رژیم بارشی در ایران شناسایی شدند. یافته­ های حاصل از برازش آزمون کولموگروف- اسمیرنوف بر روی توزیع بارش در مناطق یاد شده نیز بیانگر مستقل بودن رژیم بارشی آنها بود.

نتایج نشان داد که پراکندگی رژیم بارش ایران، هماهنگی بسیار خوبی با عرض جغرافیایی و پیکربندی رشته کوه های البرز و زاگرس دارد. مقایسه این نتایج با کارهای دیگر انجام شده در ایران همچون دومروس و همکاران (۱۹۹۸)، دین­ پژوه و همکاران (۲۰۰۴) و رضیئی و همکاران (۲۰۰۸)، نشان دهنده مرز و محدوده­ دقیق ­تر پهنه های همگن رژیم های بارشی در این پژوهش بود. لذا می توان گفت که داده های بارش پایگاه آفرودیت برای واکاوی رژیم بارش ایران مناسبت لازم را دارد و برای تصمیم گیری در مدیریت منابع آب و آمایش سرزمین در کشور توصیه می شود.