عصر اهواز

توفان تندری thunderstorm

هوایی که ابرهای کومولوس و کومولونیمبوس را شکل می دهند از لایه مرزی نشئت می گیرد. همرفت حشک (dry convection) تا چند هزار پا از سطح زمین شکل می گیرد.  وقنی زمین گرم می شود، هوا به حالت جوشان و قارچی شکل رشد و صعود می کند. گاهی به این بسته های صعود کننده Termal گفته می شود.

ترمال های منفرد دارای ابعاد افقی چندصد تا چند هزار پا هستند، دوره زندگی آن ۵ تا ده دقیقه، سرعت قائم آنها چند صد پا بر دقیقه تا ۲۰۰۰ پا بر دقیقه است. در صورت وجود رطوبت کافی این ترمال ها  ابر کومولوس را شکل می دهند.

توفان تندری بارزترین شکل ناپایداری جو است و رخداد آن در ابرهای  CB بوده و با پدیده‌های مستعد خطر برای هوانوردی همراه است.

توفان تندری خطرات متعدی برای هواپیما دارد از جمله یخزدگی و تلاطم. در اینجا ابتدا به شرایط تشکیل توفان تندری اشاره می‌شود سپس سایر مخاطرات این پدیده مطالعه می‌شود.

شرایط تشکیل توفان تندری و انواع آنها

شرایط اولیه تشکیل ابرهای CB که به رخداد توفان تندری منجر می‌شود عبارت است از:

–         وجود هوای مرطوب در ضخامت قابل ملاحظه‌ای از جو در سطوح پایین(low-level moisture)

–         افت دما با ارتفاع (ELR) باید تا ارتفاع زیادی از دمای بی‌درروی اشباع(SALR) بیشتر باشد.(ناپایداری یا Instability)

–         وجود مکانیسم صعودی قوی برای بالا بردن هوا به سطوح جو (Lifting mechanism) مانند همگرایی

در سطوح پایین(Low-level convergence)

واداشت برای صعود هوا توسط فرایندهای مختلفی مانند صعود کوهستانی، جبهه‌ای، همگرایی، تابش خورشیدی، و غیره فراهم می‌شود. توفان‌ها دو دسته هستند

الف- توفانهای داخل یک توده هوا  مانند توفان‌های همرفتی  ب- توفانهای جبهه‌ای

 تفاوت آنها فقط در مکانیسم و روش صعودی برای بالا بردن هوا به سطوح بالا است.

توفان‌های داخل یک توده هوا در اثر صعود کوهستانی، همگرایی، تابش خورشیدی و غیره رخ می‌دهند و معمولا در منطقه‌ی محدودی  دیده می‌شوند. مثلا حرکت هوای سرد و مرطوب روی سطح گرم موجب گرم شدن هوا از زیر و صعود آن و تشکیل ابرهایCB  می‌شود. حرکت هوای مرطوب روی شیب کوهستان نیز موجب شکل‌گیری آن می‌شود.

توفان جبهه ای در امتداد خط جبهه‌ای(غالباً جبهه‌ی سرد) به طول صدها کیلومتر و به عرض ده‌ها کیلومتر مشاهده می شود. در این ناحیه‌ی وسیع تعداد زیادی از ابرهای CB  مشاهده می‌شود. در شکل زیر ابرهای جبهه‌ای نشان داده شده است.

ابرهای تندری (Thunderstorm clouds)

شکل گیری یک ابر تندری معمولا به سه مرحله زیر تقسیم می‌شود

A)     مرحله‌ی کومولوس (Cumulus state)

• صعود هوای گرم
• سرعت جریان صعودی با ارتفاع افزایش می‌یابد
• قله‌ی ابر  در حال حرکت رو به بالا است (صعود)
• قطره‌های باران فوق سرد در ابر وجود دارد

B)     مرحله‌ی بلوغ (Mature stat)

• جریان رو به پایین بلورهای یخ، بارش سنگین
• قطره‌های باران فوق سرد در بالای سطح انجماد و برف یا تگرگ در زیر آن قرار دارد
• قله‌ی ابر به تروپوپاز می رسد و شکل سندانی می‌شود.

C)     مرحله‌ی از بین رفتن (Dissipating state)

• بارش از میان ابر همچنان وجود دارد
• جریان صعودی وجود ندارد
• قطره‌های جدید تشکیل نمی شوند