عصر اهواز

سازوکار نفوذ و گسترش غبار به کرانه جنوب غربی دریای کاسپین

۱-سمانه نگاه، ۲-ابراهیم اسعدی اسکوئی، ۳-نیما فرید مجتهدی

.

سامانه‌های کوهستانی نقش مهمی در تغییرهای محیط پیرامونی و فراپیرامونی خود دارند. مولفه‌های مختلف کوهستان بر عناصر جوی تاثیر می‌گذارند که شامل تغییر، تعدیل و افزایش شدت‌ عناصر و پدیده‌های جوی، شکل‌گیری کمربندهای توپو-آب‌‌وهوایی و به تبع آن پیدایش کمربندهای فرسایشی، ‌بوم‌شناسی و نحوه معیشتِ‌ کوهستانی است. نحوه‌ی رفتار و اندرکنش جو با سامانه‌‌‌های کوهستانی یکی از موضوع‌های چالش برانگیز در تحلیل‌ها و مطالعه‌های همدیدی و پیش‌بینی است. ناهمواری‌ها ‌نقش مهمی در گردش جوی بازی می‌کنند و ‌‌سامانه‌های جوی را در همه مقیاس‌های حرکت جوی متاثر می‌سازد(چانگ،‌۱۹۷۶،‌۸۷۹). به عنوان نمونه نقش سامانه‌های کوهستانی در چرخندزائی و شکل‌گیری چرخندهای ‌بادپناهی‌ (‌‌ ‌باری ‌‌و همکاران، ‌۱۹۸۹‌، ‌۱۲۳۳‌)‌‌، پیدایش ‌بیابان‌های بادپناهی (کاویانی ‌و همکاران، ۱۳۸۶‌، ‌۲۵۸) توزیع مکانی بارش ‌(علیجانی ،‌۱۳۷۴‌‌،‌۵۰‌‌‌)، شکل‌گیری پدیده‌های جوی همچون بادهای آنتریپیک (باد کاتاباتیک)، بادهای گپ (‌اثر جت) و ‌بادگرم (باد فون) را می‌توان نام برد. رشته کوه البرز در پیدایش، شدت، ضعف و حتی توزیع جغرافیایی الگوهای مکانی پدیده‌های جوی، نقش دارند. یکی از تاثیرهای که رشته کوه البرز و دره‌ی سفیدرود بر پدیده‌های جوی جلگه‌ی گیلان دارد. نحوه‌ی توزیع مکانی غبارهای وروردی به جلگه‌ی گیلان است که در این یادداشت خلاصه، سازوکار آن تشریح می‌گردد.

بر اساس آمارهای موجود گردوغبار پدیده‌ای نو ظهور در آب‌و‌هوای کرانه جنوب‌غربی دریای کاسپین محسوب می‌گردد. در این مطالعه الگوی همدیدی-‌ دینامیکی سه سامانه چرخندی (کم فشار حرارتی) که روی بخش‌هایی از کشور عراق و شمال عربستان شکل گرفته و حین حرکت به سمت شرق گستره فعالیت آنها تا سواحل جنوبی دریای کاسپین کشیده شده و موجب انتقال گردوغبار به بخش‌هایی از جلگه گیلان گردیده است مورد بررسی قرار می‌گردد. همچنین ازتصاویر سنجنده مودیس و ماهواره‌های متئوست و تفسیر نیمرخ‌های توپوگرافیک رشته‌کوه‌های البرز و تالش به منظور بررسی نحوه نفوذ و گسترش گردوغبار به کرانه جنوب‌غربی دریای کاسپین استفاده شده است. در ساز‌و‌کار، نفوذ گردوغبار به سواحل جنوبی دریای کاسپین، امواج سطوح فوقانی و ناوه‌های ارتفاعی تراز ۵۰۰ میلی‌باری مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند. مادامی‌که در این تراز، پشته ارتفاعی روی سواحل جنوبی دریای کاسپین قرار داشته باشد علیرغم نفوذ چرخند سطحی تا شمال رشته کوه‌های البرز، تنها مسیر نفوذ دره منجیل است. وجود ناوه ارتفاعی مناسب روی سواحل جنوبی دریای کاسپین عاملی مهم و شاخص برای تقویت کم فشار وگسترش قائم گردوخاک برای عبور از سد عظیم رشته کوه‌های البرز است. وجود دره تکتونیکی سفیدرود، سبب ایجاد فضائی باز در رشته کوه‌های پیوسته البرز و تالش شده است، وجود این دره سبب شده که غبار رسیده توسط جریانات ترازهای میانی جو، پس از رسیدن به دیواره جنوبی البرز و تالش، چندین ساعت، قادر به عبور از این دیواره کوهستانی نباشد، ولی به دلیل وجود همین دره، شاهد عبور و نفوذ غبار به جلگه مرکزی گیلان و گسترش قیفی شکل آن به سمت دریای کاسپین می‌باشیم. بررسی کمیت دینامیکی امگا (سرعت قائم‌) و رودباد تراز ۲۰۰میلی باری نیز تقویت ناپایداری در ترازهای زیرین را حین تحول و حرکت سامانه نشان می‌دهد و میزان کاهش نه چندان قابل توجه دید افقی بیانگر آن است که در جلگه گیلان غالباً غبار در سطوح فوقانی باقی می‌ماند.

از کارشناسان واحد مطالعات کاربردی اداره کل هواشناسی گیلان برای ارسال متن فوق، سپاسگزاریم.

—————————————————-

۱-کارشناس واحد مطالعات کاربردی اداره کل هواشناسی گیلان، دانشجوی دکتری هواشناسی

۲-کارشناس واحد مطالعات کاربردی اداره کل هواشناسی گیلان، دانشجوی دکتری هواشناسی کشاورزی

۳-کارشناس واحد مطالعات کاربردی اداره کل هواشناسی گیلان، کارشناس ارشد آب‌و‌هواشناسی