عصر اهواز

در این بخش جنبه های کم تر توصیف شده از آب و هوا (اقلیم) ارائه می شود تا علاقه مندان و به ویژه پژوهشگران، توقعاتی که از بخش نظری (و نه کاربردی) آب و هواشناسی دارند مشخص گردیده تا مسیر پژوهش ایشان نیز تعیین شود.

[divider]

آب و هوا برآمد شرایط جوی یک محل طی بازه زمانی معین (معمولاً چند دهه) است . به عبارت دیگر رویدادهای پر بسامد جوی طی سالیان متمادی را اقلیم گویند. بنابراین در یک جمع بندی و طبق تعریف ارائه شده به وسیلۀ کاویانی و علیجانی ( ۱۳۷۹)، آب و هوا را می توان به شکل زیر تعریف کرد:

« شرایط جوی غالب (دراز مدت) در یک محل را آب و هوا (اقلیم) گویند.»

این تعریف جنبه هایی ظریف از اقلیم و به تبع آن از دانشی که آن را مطالعه می کند (اقلیم شناسی) به شرح زیر دست می دهد:

۱- شرایط جوی گویای چگونگی جو می باشد. این شرایط معمولاً به وسیلۀ اندازه گیری عناصر اقلیمی و حالات آن بیان می شود. عناصر اقلیمی پدیده های توصیف کنندۀ آب و هوا (تابش، دما، بارش، رطوبت، فشار و باد ) هستند که در ایستگاه های سنجش جو اندازه گیری می شوند. عناصر اقلیمی به وسیلۀ عامل های اقلیمی تشدید، تقلیل یا تعدیل می شوند. عوامل اقلیمی شامل ارتفاع، طول جغرافیایی، عرض جغرافیایی، دوری و نزدیکی به دریا، پوشش سطح زمین و… است. به عنوان مثال ارتفاع می تواند عنصر دما را تحت تأثیر قرار دهد. در حالت معمول با افزایش ارتفاع، دما کاهش و نیز با کاهش ارتفاع دما افزایش می یابد. توجه کنید که گاهی یک عنصر اقلیمی می تواند عاملی برای عنصر دیگر باشد، مثلاً دما برای رطوبت، رطوبت برای ابرناکی و ابرناکی برای تابش، عامل اقلیمی به شمار می آیند. مثلاً در صورت وجود منابع رطوبتی و گنجایش رطوبتی در جو، با افزایش دما، رطوبت جوی فزونی می یابد. در این حالت، دما یک عامل برای تشدید رطوبت است. اجزاء اقلیم نیز نقش تعیین کننده ای در تکوین اقلیم دارد. اجزاء اقلیم از هوا سپهر، آب سپهر( اقیانوس ها و دریاها، پهنه های آبی –  قاره ای شامل رودها و دریاچه  و نیز یخ سپهر)، زیست سپهر و سطح خشکی هاو نیز فرایند های متداخل و مرتبط با آن ها تشکیل می شود. تفکیک نقش هر یک از این اجزاء مشکل بوده و تصویر قابل قبولی از اصل دستگاه اقلیم ارائه نخواهد نمود. به همین دلیل اقلیم یک محل با الگوهای روزانه هوا تفاوت اساسی دارد. در واقع اقلیم دستگاهی است که حاصل تعادل گرماپویشی (ترمودینامیک)- آب ایستایی ( هیدرواستاتیک) اجزاء مختلف جو در ارتباط با ورود و خروج انرژی – ماده است. انرژی اصلی و مورد نیاز دستگاه اقلیم از خورشید تأمین می شود. میزان ورود و خروج (بیلان) انرژی در دستگاه اقلیم تابع الگوی زمانی ـ مکانی خاصی است. الگوهای مکانی تنوع اقلیمی را در پی داشته و الگوی زمانی موجب دگرگونی دستگاه اقلیم می شود. این تنوع و دگرگونی جهت دستیابی به سطح تعادل اقلیمی رخ می دهد و واکنش طبیعی در مقابل بیلان انرژی است.

۲- یکی از ویژگی هایی که در تعریف اقلیم به وضوح مشخص شده است، وابستگی آن به زمان است. چنان که می دانیم، عامل عمدۀ تمایز «اقلیم» از ویژگی های دیگر جو، نظیر « هوا » در مقیاس زمانی آن است؛ به طوری که شرایط آنی جو را هوا و شرایط بلند مدت آن را اقلیم می نامیم. همچنین « شرایط جوی غالب» در تعریف اقلیم به عنوان یک قید زمانی، گویای فراوانی تکرار رویدادهای اقلیمی در بستر زمان و برای شکل گیری اقلیم هر محل است. مثلاً اقلیم شهر اهواز از تداول و تداوم تیپ های هوایی خاص در یک گسترۀ زمانی طولانی شکل می گیرد. از این رو مطالعۀ تغییر زمانی اقلیم از بررسی و وارسی اقلیم در دراز مدت حاصل می شود. علاوه براین، فضای حالت که در بالا توصیف شد، تنها در بستر زمان معنی و مفهوم می یابد.

۳- سومین ویژگی که از تعریف اقلیم می توان استنباط نمود، وابستگی آن به مکان است. پدیده هایی که چنین وابستگی هایی را با مکان نشان می دهند، به پدیده های مکانی (فضایی) موسومند. توجه به پراکندگی مکانی برای بررسی و تحلیل واقعیت های اقلیمی اجتناب ناپذیر و ضروری است. زیرا بررسی این واقعیت ها و رویدادهای اقلیمی به لحاظ علل پیدایش، سیرتکوینی، الگویابی، کیفیت پخش و تاثیرگذاری بر اطراف، نحوۀ آرایش مکانی همچنین افتراق مکانی و عوامل موثر براین افتراق بخش عمده ای از دانش اقلیم شناسی را شکل داده است. بنابراین تأکید بر مکان به عنوان تجلی گاه رویدادهای اقلیمی و محل کنش آن موجب شده است که رویدادهای اقلیمی در زمره پدیده های مکانی (جغرافیایی) و آب و هواشناسی نیز از علوم وابسته به مکان تلقی شود.