عرض جغرافیایی اسب(مدار بدون باد) ویک واقعیت تاریخی
در هر دو سوی خط استوا در عرض جغرافیایی حدود ۳۵-۳۰ درجه شمالی و ۳۰-۲۵ درجه جنوبی کمربند پرفشاری قرار گرفته است که یک دلیل خشک بودن این ناحیه و وجود صحراهایی همچون افریقا، کویر لوت و نوادا در نیمکره شمالی و کالاهاری و اتاماکا در نیمکره جنوبی وجودهمین کمربندهای پرفشار است. در اقیانوسها هم این منطقه به منطقه بدون باد معروف بوده، برای کشتیهای بادبانی به منزله مانعی جهت دستیابی به سوی دیگر بوده است. دریانوردان و هواشناسان این منطقه را به نام عرض جغرافیایی اسب “Horse Latitude” مینامند.
بنا بر گفتههای فرهنگهای Americana و Britannica وجه تسمیه این نام یکی از سه صورت زیر است:
۱- کشتیهایی که از دریای کاراییب، فراوردههای منطقه به ویژه اسب را به نیوانگلند میبردند، به دلیل نبود باد و به پایان رسیدن علوفه، اسبها را در آب میریختند و پیکرهای شناور و بیجان اسبان وجه تسمیه این منطقه بوده است.
۲-به دلیل فراوانی و پرورش اسب این منطقه به این نام معروف شده است.
۳-دریانوردان اسپانیایی میگفتهاند که بادهای این ناحیه همچون یک مادیان، پیشبینیناپذیرند.
اما با مطالعه کتاب تاریخ هرودوت و برداشت جورج سارتون در کتاب تاریخ علم، ترجمه استاد احمد آرام، روایت زیر نزدیکتر به واقعیت می باشد: با توجه به روایت هرودوت میتوان پنداشت که نخستین شخصی که به این مدار بدون باد رسید و آن را کشف کرد، ساتاسپ، دریانورد ایرانی بوده است.
معنای لغوی واژه ساتاسپ، دارنده یکصد اسب است و پسوند اسب در بسیاری از نامهای ایران باستان، از جمله، ویشتاسپ، گشتاسپ، جاماسب، بیوراسپ و … به چشم میآید. پس از یورش بیگانگان، بسیاری از نوشتهها و نوشتارهای دانشمندان ایران، دستخوش نابودی گشت. اما این سفر دریایی شگفتانگیز و منطقه بدون باد، همواره در اندیشه و پندار دریانوردان، در هفت دریا، برجای مانده بوده است.
اینچنین میتوان انگاشت که دریانوردان این منطقه را به یاد کاشف و دریانورد ایرانی، منطقه ساتاسپ، مینامیدهاند. این نام میتوانسته از طریق اندلس مسلمان، به اسپانیا و به تمامی اروپا نفوذ کرده و سرانجام در دوران اقتدار دریایی اروپاییان، به ویژه انگلیسیها، این منطقه با توجه به وجود واژه اسب horse در ریشه لغوی آن، به نام مدار اسبی و یا عرض جغرافیایی اسب “Horse Latitude” نامگذاری شده باشد.
نویسنده: مهران فاطمی
مهران فاطمی دانشجوی دکترای آب و هواشناسی گرایش مخاطرات آب و هوایی دانشگاه یزد