عصر اهواز

گفت وگو با مهندس افسانه تقی پور رئیس بانک اطلاعات سازمان هواشناسی کشور:بشر اولیه باید هوا را می شناخت تا بداند زمان شخم زمین چه موقع فرا می رسد یا باید باد را می شناخت تا بتواند بر پهنه دریا، بادبان برافرازد. اما انسان امروز علاوه بر این دغدغه ها، برای هزاران دغدغه دیگر باید هوا را بشناسد تا حداقل خفه نشود از بی هوایی.

هواشناسی تاریخچه ای طولانی دارد ولی نخستین کنگره سازمان بین المللی هواشناسی در سال ۱۸۷۹ تشکیل شد تا آغازی باشد بر پیش بینی مدرن آنچه زمین و آسمان در روزهای آینده آبستن هستند. ایران نیز در سال ۱۳۰۸ خورشیدی تاریخ واقعی هواشناسی نوین خود را آغاز کرده، هر چند پیش از آن فعالیت هایی صورت گرفته بود ولی این مدرسه عالی فلاحت بود که به نخستین ایستگاه هواشناسی مجهز تبدیل شد و در سال ،۱۳۳۱ سازمان هواشناسی کشور با تصویب هیأت دولت وقت به وجود آمد.

دکتر پرامانیک، رئیس سابق تشکیلات هواشناسی هندوستان اولین کارشناسی بود که در سال ۱۳۳۴ وارد ایران شد تا ما نیز به این جرگه جهانی بپیوندیم. هر چند قرن ها پیش افرادی چون بوعلی سینا و خیام در بررسی وضعیت ابرها و آسمان تبحر داشتند و امروز نسلی جدید… .

شاید باورش سخت باشد ولی واقعیتی وجود دارد که نمی توان آن را انکار کرد. افسانه تقی پور روزهایی را به خاطر می آورد که در اوج ۸ سال دفاع مقدس چگونه او و دوستانش با دستان خالی تلاش کردند تا آخرین پیش بینی وضعیت آب و هوا را در اختیار فرماندهان جنگ برای طراحی ایده های تدافعی یا تهاجمی قرار دهند.

 

● امکانات در حد صفر بود ولی این جدال نابرابر باید به نوعی هدایت می شد او می گوید: «روزهای سختی بود… ولی گذشت.» اولین سؤالم بازگشت به گذشته است. در زمان جنگ چه اتفاقاتی افتاد که احساس می کنید پس از آن حرفه ا ی تر شدید؟!

روزهای عجیبی بود. قبل از انقلاب، آمریکا تجهیزاتی برای رصد کردن ماهواره ها در ایران در اختیار داشت ولی با پیروزی انقلاب و رفتن آنها این دستگاه ها عملاً بلااستفاده ماند. با شروع جنگ از ما دعوت کردند تا تصاویر ماهواره ای را تحلیل کنیم چون برای اتاق جنگ بسیار مهم بود که از وضعیت جوی اطلاع داشته باشد. پیش بینی شرایطی چون انواع توفان ها و باران با برنامه ریزی طرح ها و حملات نظامی ارتباط مستقیم داشت.

به همین دلیل شرایط کار ما کاملاً حساس بود. در ابتدا دیده بان ها جایگاه را حفظ می کردند و وظیفه داشتند براساس اطلاعات و مشاهدات بصری اوضاع را تحلیل کنند. بعضی ها هم آنقدر مقاومت می کردند و در پایگاه می ماندند تا شهید شوند. اما مشکلی که وجود داشت فاصله زمانی میان دیده بانی و مخابره اطلاعات بود. در چنین شرایطی تصمیم گرفته شد از تصاویر ماهواره ای کمک بگیریم. در منطقه ای به نام مردآباد، اطراف کرج، ساختمانی قرار داشت که تپه ها آن را احاطه کرده بودند. از همان جا کار تحلیل و پیش بینی وضعیت جوی را انجام می دادیم و در اختیار فرماندهان می گذاشتیم.»

● در این میان نیروی هوایی هم حتماً باید بر طبق اطلاعاتی که شما ارائه می کردید وارد مبارزه می شد؟

دقیقاً. الان تکنولوژی باعث شده که هواپیماها بدون دیدن باند نیز بتوانند فرود آینده ولی مسائل دیگری نیز وجود دارند. به طور مثال ابرهای کومولی فرم که ابرهای درشت و سفید کلم مانند هستند می توانند برای هواپیماها خطرساز شوند. در این شرایط هواپیما یا باید از زیر ابرها رد شود یا بالای آن. اطلاعاتی که در اختیار نیروی هوایی می گذاشتیم آنها را در انجام موفق عملیات یاری می کرد. توجه داشته باشید که امکانات ما در زمان جنگ محدود بود و انواع تحریم ها نیز کار را دشوارتر می کرد. به همین دلیل در بطن مشکلات رشد کرده و توانستیم خود ساخته شویم. جنگ، صنعت هواشناسی ما را به سمت نوعی خوداتکایی سوق داد.
بررسی ها نشان می دهد علاقه مخاطبان به دانستن تغییرات آب و هوایی در روزهای پیش رو افزایش یافته و حتی مردم عادی نیز با دقت آن را پیگیری می کنند.

● اما گاه تناقض هایی در پیش بینی ها با آنچه عملاً اتفاق می افتد دیده می شود که با توجه به پیشرفت های به دست آمده در این حوزه تعجب برانگیز است؟

نمی شود به همین راحتی قضاوت کرد. بحث تغییرات آب و هوایی دارای گستره وسیع از مقیاس های کوچک تا جهانی است و همچنین اثرات بسیاری، از تأثیرات بر زندگی روزمره بشر گرفته تا روابط جهانی را شامل می شود. به همین دلیل همیشه نظرات متعدد و متفاوتی از سوی منابع کارشناسی ارائه می شود اما اکثراً در مورد پدیده هایی چون تغییر کاربری زمین، انتشار گازهای گلخانه ای، وضعیت لایه ازن، ذوب یخچال ها و … هم عقیده هستند.
اثرات این عوامل می تواند به صورت های متعدد چون خشکسالی، جاری شدن سیل، توفان های شدید، طغیان آفات نباتی، هجوم ملخ ها و غیره ظاهر شود. برای مثال گازهای گلخانه ای مانند CO۲ و H۲O سبب افزایش دما، به ویژه دماهای کمینه (حداقل) شده و در نهایت ذوب یخچال ها، بالا آمدن سطح آب دریاها و زیر آب رفتن بخشی از جزایر و خشکی ها را به دنبال دارد. البته در این ارتباط پیش بینی هایی نیز انجام می گیرد.

● الان جایگاه ما کجاست؟ چقدر می توان به صحت اطلاعات ارائه شده از سوی مراکز هواشناسی داخلی اطمینان داشت؟

طبق یک اصل جهانی تمام کشورها پیرامون وضعیت هوا با همسایگان خود در ارتباط هستند. طبق استانداردهای جهانی هر منطقه با در نظر گرفتن تمام پارامترهایی که باید دیده بانی شوند اطلاعات را متمرکز می کنند. ایران در منطقه ۲ قرار دارد و به نوعی محور جمع آوری و ارائه اطلاعات کشورهای همسایه است. در زمان جنگ تحمیلی به دلیل مسائل امنیتی اخبار جوی مخابره نمی شد. اکنون اوضاع با گذشته تفاوت کرده. همه از هواشناسی آمار می گیرند. در سدسازی، کشاورزی و حتی آبیاری.
برای مثال مقاومت سد براساس داده های آماری ما از لحاظ وضعیت آب و هوای منطقه طراحی می شود و یا دانستن دمای حداقل با نوع سیمان به کار رفته در ارتباط است. اکنون فعالیت های بسیار خوبی انجام می شود که مهمترین ویژگی آن گستردگی حوزه های خواهان اطلاعات آب و هوایی در کنار افزایش ضریب اطمینان است.

● قبل از شروع گفت وگو به نکته ای اشاره کردید و آن نقش سازمان هواشناسی در تصمیم گیری های قضایی بود؟

در این مورد باید با مثال حرف بزنم. فرض کنید دو کارگر در ساختمان نیمه کاره ای خوابیده اند. باد مقطعی وزیدن می گیرد و به اصابت جسمی بر سر یکی از دو کارگر منجر می شود که در نهایت فوت می کند نفر دوم هیچ شاهدی برای اثبات بی تقصیری خود در این اتفاق ندارد. در چنین شرایطی مراجع قضایی با استعلام از سازمان هواشناسی صحت و سقم وزش باد شدید در خلال ساعت از فلان شب را استعلام می کنند. بدیهی است که اظهارنظر ما حتی در وضعیت بیمه فرد فوت شده نیز مؤثر است.

یعنی می خواهید ما را متوجه نقش فعالیت حوزه خود در افزایش بهره وری و سلامت جامعه کنید؟

می توانم ثابت کنم هر حرکت جامعه در ارتباطی مستقیم با اقلیم شناسی آن جامعه قرار دارد. حرکت کشتی ها، وضعیت بنادر، پرواز هواپیماها و … هواشناسی می تواند در بهینه سازی هر جامعه مؤثر باشد. ما شورای پژوهش داریم که برای بهبود اوضاع تحقیق می کند. سند ملی داریم و کسی نمی تواند بدون مشورت وارد حوزه ای شود. هر چند پیش بینی کاری دشوار است. تنوع اقلیمی در کشور ما و وجود رشته کوه های مختلف در کنار ۴ فصل بودن محیط فرایند پیش بینی را مشکل می کند ولی با تمام اینها در حد مطلوبی از استانداردهای جهانی به سر می بریم. کشوری مانند انگلستان یا کشورهای اروپایی آب و هوای یکنواختی دارند اما شرایط ما کاملاً متفاوت است.

● شما نماینده بانوان سازمان هواشناسی در وزارت راه و ترابری نیز هستید. آیا تفکری به نام مردانه بودن این کار مانع فعالیت شما و همکارانتان نشده است؟

زنان در سازمان هواشناسی نقش بسیار پررنگی دارند. فعالیت هایی چون تلاش در عرصه های تخصصی و مدیریت پروژه ای و شرکت در کنفرانس ها و کارگاه های آموزش داخلی و خارجی از زنان وزنه های قابل اعتنایی در عرصه هواشناسی ساخته. حدود ۳۸ درصد کارکنان سازمان، خانم ها هستند که ۹۴ نفر آنها در رده های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا فعالیت دارند. هفت نفر از ۱۶ نفر هیأت علمی دانشگاهی نیز خانم هستند و ۱۶ نفر از بانوان سرگروه یا نماینده در کمیسیون های مختلف سازمان هواشناسی جهانی هستند.
بهتر است دوباره به تاریخ معاصر نگاه کنیم. در دوران جنگ زنان ایرانی در کنار مردان کاری کردند که خلأ تکنولوژی مدرن هواشناسی احساس نشود و این یعنی استقلال!

منبع: بنیاد آینده نگر ایران