یخبندان در خاک و عوامل موثر بر آن
خاک به عنوان بستر رشد گیاهان بوده و فرآیندهای بیولوژیکی متعددی در ان انجام می شود. خاک به عوامل و تنشهای محیطی از جمله خشکسالی و یخبندان واکنش نشان می دهد و از لحاظ شیمیایی و فیزیکی دچار تغییر و تحول می گردد.
هنگامی که سطح خاک سرد میشود، یک شیب دمائی بین سطح خاک و لایههای پایین ایجاد میشود و سبب برقراری شار گرما بین آنها میشود. اگر دمای سطح خاک از نقطه یخبندان خاک پایینتر رود، نفوذ سرما به داخل خاک سبب انجماد آب موجود در خاک و آزاد شدن گرمای نهان میشود. یخزدن آب در محیطهای متخلخل نظیر خاک لزوماً در دمای صفر درجه سانتیگراد اتفاق نمیافتد و ممکن است در دماهای پایینتر از صفر اتفاق بیفتد که به این پدیده نزول نقطه انجماد اطلاق میشود. دلیل اینکه کل آب موجود در خاک در یک دمای ثابت یخ نمیبندد، به نیروهای نگهدارنده آب در خاک نسبت داده شده است (جیم و نورم، ۱۹۸۰). این موضوع اولین بار توسط فیشر (۱۹۲۴) مطرح شد. او نشان داد که مهمترین عامل نزول نقطه انجماد در خاک، غلظت املاح در خاک نبوده و به نیروهای نگهدارنده رطوبت در خاک مربوط میشود. نزول نقطه انجماد در خاکهای ریز بافت بیشتر مشاهده میشود و با کاهش آب مایع موجود در خاک، نقطه انجماد هم پایینتر میرود، به گونهای که پایینترین نقطه انجماد به چسبیدهترین پوستههای آب به خاک نسبت داده شده است (ویلیامز، ۱۹۶۸).
در این نوشته به بحث پیرامون تاثیر یخبندان بر خاک و عوامل تشدید کننده آن پرداخته شده است. در ادامه مدلهای بررسی پدیده یخبندان نیز ارائه شده است.
نویسنده: جلیل هلالی