امروز:جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳
زمان انتشار : دوشنبه, مرداد 27ام, 1393 | پرینت مطلب |مهران فاطمی| بازديد: 750 بار

پیرامون رابطه اقلیم و زلزله،درجستجوی حقیقت در میان واقعیت ها

به بهانه ایمیلی که از استاد ارجمندم جناب دکتر خسروی دریافت کردم و در آن خبر مصاحبه مدیر روابط عمومی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله جناب دکتر زارع وجودی با موضوع «طوفان وگرمای هوا به زلزله ربطی ندارند» پیوست شده بود (لینک خبر)، لازم دانستم مطالبی را مرقوم کنم. امیدوارم این نوشته مورد توجه استادان ارجمند و همچنین شخص جناب دکتر زارع وجودی نیز باشد. ابتدا موضوع را با یک پیش مقدمه از روش شناسی علمی تحقیق شروع می کنم.

فلسفه هر علمی، رسیدن به اصل شناخت (Cognition) است و هر علمی هم قدم در مسیر بازشناخت (Re-cognition) می گذارد تا مورد بازشناسی قرار گیرد برای اینکه از میان واقعیت ها (Realities) به حقیقت ها (Facts) برسد. باید دانست حقیقت صرفاً واقعیت نیست بلکه تنها می تواند بخشی از واقعیت ها را شامل گردد آن بخشی که آن را آگاهی درست باید نامید.

مثلاً نور خورشید پس از برخورد به منشور تبدیل به طیفی رنگارنگ می شود. واقعیت این است که این طیف رنگارنگ حاصل عمل منشور است یعنی منشور به عنوان واقعیت و منشأ اثر شناخته شود. در حالی که نور سفید خورشید در ذات خود متشکل از ترکیبی ظریف از طیف های رنگارنگ است و این یعنی حقیقت چیزی فرای واقعیت است. حقیقت نشان دهنده این است که نور در ذات خود ترکیبی طیفی دارد و منشور صرفاً یک وسیله بازنمایی آن است.

پس یک تحقیق وظیفه دارد به دنبال بازشناخت (Re-cognition) و تبیین (Exploration) حقیقت باشد نه صرفاً گزارش واقعیت ها. در اواخر سده گذشته با تحول در تفکرات شناختی امکان گرایی (Possibilism) و تکوین سه انگاره اساسی یعنی نگرش سیستمی (Systemic Approach)، فرآیند فضایی (Spatial Process) و توسعه پایدار (Sustainable Development) مجموعه شیوه های برخورد و روش های حل مسأله (Paradigm) در جامعه علمی به طور بنیادین دچار تغییر و تحول شد.

جایی که تکنیک هایی چون سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سنجش از دور (RS) دریچه های جدیدی در راه بازشناخت و شناخت شناخت (Epistemology) فراهم کرد. با وجود این ظرفیت ها همچنان روش شناسی علمی گام در راه نسبیت و پرهیز از مطلق اندیشی برمی دارد تا بتواند تا حد امکان داده ها (Data) را به دانش (Science)، سپس به دانایی (Knowledge) و در نهایت به خرد (Wisdom) تبدیل کند. با این مقدمه و با رعایت قواعد روش شناسی علمی، یک محقق می تواند قدم در راه استقرا  (Induction) و قیاس (Deduction) علمی بگذارد و در این راه از دو رویکرد (Attitude) متفاوت اثبات گرایانه (Positivistic) متکی بر روش های کمّی و آماری یا هنجارگرایانه (Hermeneutic) متکی بر روش های کیفی و تفسیری استفاده کند.

تغییر پارادایمی که از آن یاد شد به ما آموخته است تا از قواعد صرفاً اثبات گرایانه پرهیز کنیم و ضمن احترام به سنت های پوزیتویستی جغرافیایی، قواعد هنجاری، تفسیری و بین رشته ای را هم در بررسی پدیده ها به کار گیریم.  اینجانب (منصوری دانشور) در پایان نامه دکترای خود تا اینجا تلاش داشته ام تا از هر دو رویکرد اثباتی (آماری) و هنجاری (تفسیر آب و هواشناسی) در بحث ارتباطات متغیرهای اتمسفری و رخداد زلزله ها استفاده کنم.

تفسیرهای آب و هواشناسی در کنار روابط آماری دو محوری است که اینجانب خود را به آن متعهد دانسته ام. نتایج روشن شده از کارهای انجام شده بنده در این زمینه نشان داده اند که چند متغیر واضح اقلیمی همچون شار نهان گرمایی سطحی (Surface Latent Heat Flux) و نرخ بارش (Rainfall Rate)، پیش از اکثر زمین لرزه های بزرگ خاورمیانه (بالای ۶ ریشتر) بر روی اپی سنتر زلزله ها (Epicenter)، دچار آنومالی و بی هنجاری شده اند (لینک مقاله).

به طور مشخص این ویژگی های آنومالی اقلیمی پیش از زلزله ۷٫۳ ریشتری سراوان در ۱۶ آوریل ۲۰۱۳ درست یک هفته پیش از زلزله ظاهر شده اند (لینک مقاله)، چیزی که حتی توسط یک محقق دیگر نیز برای آنومالی های یونوسفری ناشی از این زلزله تأیید شده است (لینک مقاله). البته تحقیقات بیشتر بنده با هدف بازنمایی پیشنشانگرهای اقلیمی وقوع و پیش بینی زلزله همچنان ادامه دارد. حال به نظر می رسد هرگونه اظهار نظری در مورد شیوه برخورد و حل مسأله ای مثل رخداد زلزله و پیش بینی آن باید ناظر بر رویکرد صاحب نظر باشد.

جناب دکتر زارع در خبر «طوفان وگرمای هوا به زلزله ربطی ندارند» رابطه وقوع طوفان ۲ ژوئن ۲۰۱۴ تهران را با وقوع زلزله احتمالی در این شهر رد کرده اند کما اینکه در خبر مشابه دیگری درست یک روز بعد از وقوع طوفان تهران با موضوع «طوفان عصر دوشنبه تهران، زلزله در پی دارد؟» نیز اظهار کرده بودند که «تاکنون شاهدی علمی برای ربط بین وقوع طوفان به عنوان پیش‌نشانگر زلزله در دنیا معرفی نشده و ضمنا در نواحی لرزه خیزی مانند کرمان، یزد، زاهدان، سیستان و بلوچستان، کویر لوت و کویر مرکزی ایران طوفان های متعدد شن در سال رخ می دهند و در پی هیچکدام زمینلرزه مهمی گزارش نشده است» (لینک خبر).

جناب دکتر زارع در سال ۱۳۸۷ در سمت معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله طی خبری با عنوان «بسیاری از زلزله‌ها قابل پیش یابی است» اظهار کرده بودند که «برخی از زلزله‌ها دارای پیش نشانگرهایی هستند که اگر به آنها توجه شود وقوع زلزله قابل پیش یابی خواهد بود. وی اظهار داشته که از سده بیستم تاکنون ۱۲ زلزله در ایران به ثبت رسیده که دارای پیش نشانگرهایی مانند لرزه خیزی پیش رخداد، تغییرات در هوا، زمین و ناهنجاری در رفتار حیوانات بوده است که در گزارش های آنها آمده است. وی گفته که گزارش ها نشان می‌دهد بعضی از زلزله‌ها که دارای پیش نشانگرهای واضحی هستند، قابل پیش یابی هستند» (لینک خبر).

اما ایشان در سال ۱۳۸۸ و به دنبال شایعات وقوع زلزله در تهران طی خبری با موضوع «شایعه زلزله در تهران» اظهار می دارند که «هیچ پیش نشانگر علمی مبنی بر احتمال وقوع زمین لرزه مشاهده نشده است» (لینک خبر). ایشان در سال ۱۳۹۰ هم طی خبری با موضوع «نقش اقلیم و آب و هوا در وقوع زلزله» اظهار کرده اند که «تاکنون شواهدی مبنی بر تاثیر تغییرات آب و هوایی بر پدیده زلزله به دست نیامده است اما اثرات تغییرات اقلیمی بر روی پدیده زلزله  در بازه زمانی طولانی رخ می دهد. وی ادامه داده که وجود رابطه میان تغییرات آب و هوایی و حرکت صفحات تکنوتیکی در هیچ مجله علمی دنیا تایید نشده است ضمن آنکه این مسئله در پژوهشهای محققان کشور نیز به اثبات نرسیده است.

وی در پایان به اجرای پروژه ای در زمینه پیش بینی زلزله اشاره کرده و یادآور شده است که در این طرح که با همکاری اقلیم شناسان(؟) اجرایی شده، احتمال تاثیر تغییرات اقلیمی که در طول زمان طولانی رخ می دهد، تایید شده است» (لینک خبر). این اظهار نطر ایشان به شکل دیگری در طی یک خبر بعد از زلزله ۷٫۳ ریشتری سراوان در سال ۱۳۹۲ با عنوان «ارتباط تغییرات ناگهانی آب و هوا با زلزله‌های اخیر چیست؟» منتشر شده است (لینک خبر). در یکی از آخرین موارد هم ایشان با سمت رییس مرکز ملی پیش بینی زلزله در طی خبری با موضوع «وقوع زلزله ارتباطی به فصول سال ندارد» اظهار داشته اند که «بیشتر شدن وقوع زلزله در فصول خاصی از سال غیرعلمی است.

با این حال ایشان اضافه کرده اند که تنها نکته ای  که در مورد اتفاق افتادن یا نیفتادن زلزله محل بحث است، تغییرات اقلیمی است. تغییرات اقلیمی هم تفاوتش با تغییرات آب و هوایی در این است که درازمدت را شامل می شود. البته هنوز هم چندان قابل تایید نیست که مثلا ترسالی های بزرگ یا خشکسالی های بزرگ یا ذوب شدن یخ ها بر وقوع زلزله موثر باشد. وی ادامه داده است که در پژوهشگاه زلزله یک مرکز ملی پیش بینی زلزله داریم که بر روش های آماری و احتمالاتی متمرکز است. در این روش های آماری و احتمالاتی بیشتر تمرکزمان بر مدل کردن رفتار زمین لرزه هاست» (لینک خبر)

در مجموع اظهارنظرهای انجام شده نشان دهنده یک رویکرد پوزیتیویستی اثبات گرایانه مستدل بر آمار و توابع در یک بعد از رشته علوم زمین (یعنی زلزله شناسی) است. هرچند در جاهایی شخص دکتر زارع اذعان داشته است که ممکن است ارتباطات ناپیدایی بین مبحث اقلیم و زلزله وجود داشته باشد. اما مطمئناً با تغییر پاردایمی که در روش شناسی علمی و شیوه برخورد با مسائل در کلیه علوم به وجود آمده ضرورت دارد تا رویکرد هرمنیوتیک (هنجاری)، تأویلی و بین رشته ای نیز برای حل مسائل طبیعی و انسانی در کنار رویکرد اثباتی مورد استفاده قرار گیرد.

بنابراین اظهارنظرهایی از این دست مبتنی بر یک رویکرد و یک بعد از ابعاد علوم، مجوزی برای تأیید ویا رد یک روش علمی تحقیقی نیست. به هر حال هدف بنده (منصوری دانشور) از درج این مطالب این بود تا نشان دهم هرگونه اظهارنظری با وجود بنیان های درست نمی تواند و نباید بتواند مسیر تحقیق و رسیدن به یک حقیقت را از مبادی دیگری سد کند. و شاید این راهی باشد برای رسیدن به ذره ای حقیقت از میان انبوهی از واقعیت های گوناگون.

منبع:وبلاگ دکتر محمدرضا منصوری دانشور


برچسب‌ها:,
نویسنده : سعیدجهانبخش پور Iran (ISLAMIC Republic Of)
تاریخ : سه شنبه, مرداد ۲۸ام, ۱۳۹۳
ساعت : ۱۶:۲۹

با سلام. بنابر به عقیده بنده حقیر بعنوان دانشجوی آب وهواشناسی ارتباط اقلیم با زلزله بی تاثیر نیست.چرا که قبل از وقوع زمین لرزه جو اتمسفر ابرناک و دمای هوا بشدت افزایش می یابد که علت آن هم می تواند خروج گازها از زمین و تشکیل غبارهایی از ابر باشد.

نویسنده : مهران فاطمی Iran (ISLAMIC Republic Of)
تاریخ : سه شنبه, مرداد ۲۸ام, ۱۳۹۳
ساعت : ۱۷:۱۰

درود
موفق باشید








avatar

نویسنده: مهران فاطمی

مهران فاطمی دانشجوی دکترای آب و هواشناسی گرایش مخاطرات آب و هوایی دانشگاه یزد