دکترصبوری: از پژوهش با دست خالی درنبرد با محققان مجهز دنیا انتظار چه کار خارق‌العاده دارید؟
رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک با انتقاد از عدم توجه مسؤولان به وضعیت بودجه پژوهشی کشور که نتیجه‌ای جز توقف رشد تولید علم نداشته است گفت: همانطور که تا کنون با پژوهشگران رفتار شده و آنها را با دستان خالی به نبرد بین‌المللی با محققان مجهز دنیا فرستاده‌اید، انتظار کار خارق‌العاده هم نداشته باشید.
پروفسور علی‌اکبر صبوری، دانشمند بیوشیمی حاضر در فهرست دانشمندان یک درصد برتر جهان و استاد برجسته دانشگاه تهران در گفت‌و‌گویی با خبرنگار علمی پژوهشی ایسنا، ابتدا به آمار تولید علم ایران و برخی کشورها در سال ۲۰۱۴ در شاخه‌های مختلف و بودجه‌های پژوهشی اشاره کرد و گفت: بر اساس شمارش اسناد منتشر شده ایران در وبگاه علم موسسه اطلاعات علمی تامسون رویترز (ISI)، سهم ایران در تولید اسناد علمی ۲۰۱۴ جهان در حوزه علوم : ۲۹ هزار و ۴۲۹ (۱/۶۹ درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم اجتماعی: ۱۸۳۹ (۰/۶۸ درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر: ۱۱۷ (۰/۱۰ درصد مقدار جهانی) و در مجموع ۲۹ هزار و ۸۱۲ (۱/۵۰ درصد مقدار جهانی) بوده است.
علوم انسانی و هنر در رتبه ۴۸ تولید علم ۲۰۱۴ جهان
وی افزود: تولید علم ایران در حوزه علوم، رتبه هجدهم، در حوزه علوم اجتماعی رتبه سی و یکم، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر رتبه چهل و هشتم و در مجموع هر سه حوزه رتبه بیستم جهان را کسب کرده است.
رتبه اول ترکیه و رتبه دوم ایران در تولید علم منطقه
رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک
رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران یادآور شد: اکنون چهار سال (۲۰۱۴- ۲۰۰۱) است که ایران از نظر تولید اسناد علمی رتبه بیستم جهان را دارد. کشور ما از نظر تولید اسناد علمی بین‌المللی در مقام دوم در بین کشورهای منطقه و مسلمان قرار داشته و کشور ترکیه در مکان اول منطقه قرار دارد. سهم کشور ترکیه از تولید اسناد علمی در حوزه علوم ۳۱ هزار و ۱۶ (۱/۷۸ درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم اجتماعی ۳ هزار و ۱۹ (۱/۱۲ درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر ۴۹۲ (۰/۴۲ درصد مقدار جهانی) و در مجموع ۳۳ هزار و ۱۴۶ (۱/۶۷ درصد مقدار جهانی) بوده است. ترکیه در حوزه علوم رتبه هفدهم، در حوزه علوم اجتماعی رتبه بیست و دوم، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر رتبه بیست و چهارم و در مجموع هر سه حوزه رتبه هفدهم جهان را کسب کرده است.
کاهش ارائه مقالات محققان ایرانی در کنفرانسهای جهانی
استاد دانشگاه تهران گفت: از مجموع ۲۹ هزار و ۸۱۲ سند علمی منتشر شده ایران در سال ۲۰۱۴، تعداد مقالات کامل ۲۷ هزار و ۶۸ (۹۰/۷ درصد)، مقالات مروری ۶۴۴ (۲/۲ درصد)، نامه ۴۰۶ (۱/۴ درصد)، موارد هیأت تحریریه‌ای ۲۴۹ (۰/۸ درصد)، تصحیح ۱۲۱ (۰/۴ درصد)، تعداد مقالات کامل همایش‌ها ۶۲ ( ۰/۲ درصد)، دیگر موارد شامل مرور کتاب، بیوگرافی، خبری و فصل کتاب ۶۴ (یعنی ۰/۲ درصد) و بالاخره تعداد چکیده‌های ارائه شده با نمایه تامسون رویترز در همایش‌های علمی یکهزار و ۲۷۱ ( ۴/۳ درصد)، بوده است.
به گفته وی، درچند سال اخیر، میزان تولید علم مربوط به مقالات کامل کنفرانسی و چکیده مقالات کنفرانس کاهش یافته و این نشان از کاهش حضور اعضای هیأت علمی در کنفرانسهای علمی است.
کاهش ارائه مقالات محققان ایرانی در کنفرانسهای علمی بین‌المللی
شش رشته برتر ایران در تولید علم ۲۰۱۴
دکتر صبوری در ادامه به تعداد اسناد علمی نمایه شده ایران در سال ۲۰۱۴ در حوزه‌های مختلف اشاره کرد و گفت: تعداد اسناد علمی نمایه شده ایران در موضوع مهندسی شامل شش هزار و ۴۲۹ (۲۱/۵ درصد)، شیمی چهار هزار و ۵۵۵ (۱۵/۳ درصد)، مواد، دو هزار و ۷۸۹ (۹/۴ درصد)، فیزیک ۲ هزار و ۷۵۸ (۹/۳ درصد)، ریاضیات یکهزار و ۵۵۹ (۵/۲ درصد) و علوم کامپیوتر یکهزار و ۳۲۴ (۴/۴ درصد) بوده که اینها شش موضوع برتر تحقیقات ایران بوده‌اند.
به گفته وی، شیمی عمومی، مهندسی شیمی، مواد عمومی، برق و الکترونیک و شیمی فیزیک، پنج رشته برتر در تولید اسناد علمی کشور بوده‌اند.
شش کشوری که بیشترین مشارکت را در تولید اسناد علمی ۲۰۱۴ ایران داشته‌اند
استاد و پژوهشگر برجسته بیوشیمی کشور با بیان این که همکاری‌های علمی بین‌المللی نقش بسیار مهمی در توسعه علمی کشورها دارد، خاطرنشان کرد: میزان مشارکت دانشمندان ایرانی با دانشمندان خارجی کشورهای مختلف در نشر اسناد علمی نمایه شده در سال ۲۰۱۴ حاکیست آمریکا، مالزی، کانادا، آلمان، انگلستان و استرالیا، رتبه‌های یک تا شش را در مشارکت علمی با ایران دارند. همکاری علمی مالزی با ایران رشد بسیار خوبی در این سال داشته است به طوری که از همکار پنجم در سال گذشته به همکار دوم رسیده است.
سهم دانشگاه‌های ایران در تولید اسناد علمی ۲۰۱۴ ایران
وی در خصوص میزان مشارکت دانشگاه‌های مختلف ایران در تولید اسناد علمی منتشر شده در موسسه اطلاعات علمی تامسون رویترز در سال ۲۰۱۴ نیز گفت: دانشگاه تهران با دو هزار و ۷۱۲ (۹/۱ درصد کشور) و دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۲ هزار و ۳۵۳ (۷/۹ درصد کشور) سند علمی منتشر شده به ترتیب در مقام اول و دوم قرار گرفته‌اند. دانشگاه صنعتی امیرکبیر با یکهزار و ۲۸۵ (۵/۵ درصد کشور)، دانشگاه تربیت مدرس با یکهزار و ۴۳۰ (۴/۸ درصد کشور) و دانشگاه صنعتی شریف با یکهزار و ۴۱۹ (۴/۸ درصد کشور) جایگاه سوم تا پنجم رده‌بندی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین مجموعه کل دانشگاه‌های آزاد اسلامی کشور، با انتشار پنج هزار و ۵۵۲ سند علمی در سال ۲۰۱۴ میلادی توانسته است ۱۸/۵درصد اسناد علمی کشور را تولید کند.
حضور حدود ۵۳ هزار نویسنده کشور در تولید اسناد علمی ۲۰۱۴ ایران
دکتر صبوری با اشاره به این که نام ۵۲ هزار و ۹۹۳ نفر در فهرست نویسندگان ۲۹ هزار و ۸۱۰ سند علمی ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی وجود دارد، گفت نام یک نفر در ۱۴۹ سند علمی (بیشترین تعداد) وجود دارد. نام چهار نفر در بیش از یکصد سند علمی و نام ده ایرانی و نام یک نفر خارجی در بیش از هشتاد و کمتر از یکصد سند علمی تکرار شده است.
رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران تاکید کرد: همه نویسندگان، ایرانی نیستند. نام ۵۰۰ نفر هم در بین هفتاد و پنج تا هشتاد سند علمی تکرار شده است که اغلب آنها افراد غیر ایرانی هستند.
دکتر صبوری خاطرنشان کرد: امروزه همکاری علمی در همه رشته‌های علوم و حتی علوم اجتماعی و در بسیاری از موارد علوم انسانی و هنر، به ویژه در تحقیقات بین رشته‌ای، اجتناب‌ناپذیر است.
افزایش تعداد نویسندگان به ازای هر مقاله در علوم پزشکی و زیستی و رشد روحیه همکاری
وی افزود: یک بررسی آماری بر روی سه هزار مقاله ایرانیان در رشته‌های پزشکی و علوم زیستی که در سال ۲۰۱۴ میلادی چاپ شده است نشان داد که میانگین تعداد نویسنده به ازای هر مقاله ۴/۷ است. هر چند این تعداد تا تعداد کشورهای پیشرفته و حتی متوسط جهانی فاصله دارد، اما در مقایسه با مقادیر سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۲ (به ترتیب ۴/۵ و ۴/۶ ) رشد اندکی را نشان می‌دهد که حکایت از افزایش روحیه همکاری بین محققان ایرانی است.
لزوم افزایش تولیدات علمی اعضای هیات علمی
حضور کمتر از ۲۰ درصد اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها در تولید علم ایران
استاد دانشگاه تهران گفت: به هر حال، اسناد علمی منتشر شده ایران تنها به فعالیت پژوهشی کمتر از بیست درصد اعضای هیات دانشگاه‌ها مربوط می‌شود.اما چنانچه هر عضو هیأت علمی در داشگاه‌های دولتی و غیردولتی به طور متوسط در هر سال حداقل یک سند علمی تولید کند، آنگاه در فهرست ده کشور برتر جهان از حیث تولید اسناد علمی قرار خواهیم گرفت.
نشریاتی که بیشترین اسناد علمی ایران را منتشر کرده‌اند
داور چندین مجله بین‌المللی در ادامه گفت: اسناد علمی ایران در مجموعه‌ای شامل ۴۵۰۱ نشریه علمی منتشر شده است که از رشد چهار درصدی نسبت به سال قبل برخوردار است. نشریه ایرانی Iranian Journal of public Health با انتشار ۷۳۷ مقاله ایرانی (۲/۵ درصد تعداد اسناد علمی منتشر شده ایران) سهم نخست را در انتشار اسناد داشته است. نشریه RSC Advances انگلستان با انتشار ۲۷۹ مقاله ایرانی و نشریه ایرانیIranian Red Crescent Medical Journal با انتشار ۲۷۵ مقاله ایرانی در رده‌های بعدی قرار دارند.
وی گفت: در ۱۹ نشریه‌ای که هشت مورد از آنها ایرانی است، هر کدام بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ سند علمی از ایران به چاپ رسیده است و در ۵۰۰ نشریه، هر کدام بیش از دوازده سند چاپ شده است.
دکتر صبوری افزود: حدود ۱۲ درصد اسناد علمی کشور در سال ۲۰۱۴ در ۴۴ نشریه ایرانی که در موسسه تامسون رویترز نمایه شده و دارای فاکتور تاثیر در همین سال بوده‌اند منتشر شده است. تعداد نشریات ایرانی که در اسکوپوس (رقیب پایگاه اطلاعات علمی تامسون رویترز) در همین سال نمایه شده‌اند به ۱۳۵ مورد رسیده است.
استاد و پژوهشگر برجسته بیوشیمی کشور، در ادامه گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا ضمن ارائه تحلیلی بر وضعیت تولید علم کشور در شرایط کنونی بودجه پژوهش گفت: در طول چهار سال اخیر همواره رتبه جهانی ایران در تولید علم بیستم بوده است. این در حالی است که رتبه علمی ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی ۴۸ بوده و در طول سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ ،به رتبه ثابت ۲۰ رسیده است.
وی با اشاره به رشد بودجه پژوهش کشورهایی که در رتبه‌های نخست تولید علم قرار گرفته‌اند،گفت: رتبه علمی چین در سال ۲۰۰۰ میلادی با در اختیار داشتن حدود سه درصد تولید علمی، هشتم بوده است و در سال ۲۰۱۰ با در اختیار داشتن ۸/۵ درصد تولید علمی به رتبه دوم جهان رسیده و در سال ۲۰۱۴ موقعیت جهشی خود را با سهم ۱۳/۶ درصدی تولید علم حفظ کرده است.
موضع‌گیری‌های چند گانه و ضد و نقیض در حمایت از پژوهش
دلایل توقف رشد تولید علم و رتبه علمی کشور از موضع‌گیری‌های چندگانه تا عدم رشد بودجه
دکتر صبوری در تشریح علت توقف رتبه تولید علم کشور گفت: دلیل توقف در رتبه علمی کشور به ترتیب شامل موضع‌گیری‌های چند گانه و ضد و نقیض برخی مسؤولان در حمایت و تشویق از تولید علم، عدم رشد بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها با توجه به گرانی‌های ناشی از تورم و تحریم، بی‌ثباتی در مدیریت نظام پژوهشی کشور و همچنین استفاده از مدیران ناکارآمد در حوزه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها و سازمانها و دیپلماسی‌های سیاسی نظام در چند سال گذشته، ایران هراسی‌های نابحق کشورهای غربی، تحریم‌های ظالمانه بیگانه و متاسفانه گاهی هم خودی است.
وی تصریح کرد: این درحالیست که پیش‌بینی شده است کشور چین تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی برترین کشور جهان از نظر تحقیقات علمی شود و تا سال ۲۰۲۰ میلادی بودجه‌ای معادل ۲٫۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را به این امر اختصاص دهد. در حال حاضر سهم تحقیقات از تولید ناخالص ملی در کشور چین حدود دو درصد است.
سهم نیم درصدی بودجه پژوهش در ایران و سهم ۴/۴ درصدی در کره جنوبی!
استاد برجسته بیوشیمی کشور یادآور شد: دیگر کشورهای شرق آسیا شامل ژاپن، کره جنوبی، هنک‌کنگ، سنگاپور و تایوان هم سهم بودجه تحقیقات خود را افزایش داده‌اند. در تایوان ۳/۱ درصد و در ژاپن ۳/۴ درصد از تولید ناخالص ملی صرف تحقیقات می‌شود. کره جنوبی حتی از رژیم اشغالگر قدس که بالاترین بودجه تحقیق و توسعه را در اختیار دارد (۳/۹ درصد از تولید ناخالص ملی)، پیشی گرفته و ۴/۴ درصد از تولید ناخالص داخلی را به تحقیق و توسعه اختصاص داده است.
وی با اشاره به این که میانگین سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی در کشورهای اروپایی حدود دو درصد است و در این میان سوئد با ۳/۵ درصد پیشتاز است گفت: در آمریکا این سهم، حدود ۲/۸ درصد است. در ترکیه نزدیک به ۰/۹ درصد، در هند و آفریقای جنوبی هر کدام حدود ۰/۸ درصد و در مالزی نزدیک ۱/۱ درصد از تولید ناخالص ملی صرف پژوهش می‌شود و این در حالی است که در کشور ما فقط نیم درصد از تولید ناخالص ملی صرف تحقیقات می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: بر اساس سهم بودجه تحقیقات از بودجه کشور، آنچه تا کنون در بحث تولید علم اتفاق افتاده چشمگیر و قابل ستایش است اما نباید توقع بیش از این وجود داشته باشد. اگر قرار باشد اتفاق دیگری در شتاب تولید علم کشور را شاهد باشیم نیازمند یک تحول در بودجه تحقیقات کشور و همچنین همدلی مسوولان نظام در اجرای یک برنامه منسجم تحقیقاتی هستیم.
وی تاکید کرد: اکنون باید به سیاست‌های کلی «علم و فناوری» ابلاغ شده از سوی رهبر انقلاب در شهریور ماه ۱۳۹۳ چشم دوخت که این سیاست‌ها به نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری پرداخته و در بند ۸-۲ به بودجه پژوهش اشاره دارد که بر اساس آن باید بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل چهار درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ با تاکید بر مصرف بهینه منابع و ارتقاء بهره‌وری افزایش یابد..
رفرنس: مرجع متخصصین ایران