- وب سایت جامع هوا و اقلیم شناسی ایران - https://climatology.ir -

گذشته چندهزارساله فلات ایران، راهنمایی برای تصمیم گیری های آینده

به گزارش ایرنا،بی بی سی سه شنبه شب گزارش داد:شواهد باستان شناسی نشان می دهند که تشکیل پراکنده نخستین جوامع بشری در فلات ایران،ناحیه میان رودان (بین النهرین) و باختر دریای مدیترانه که به آن لقب گهواره تمدن داده اند، به ۱۲ هزار سال پیش باز می گردد.

براساس بررسی ها،این جوامع روستایی دراین ناحیه حدود هفت هزارسال پیش شکل گرفته و نخستین هسته های شهری و تمدن های اولیه آن گونه که در تاریخ به آن اشاره شده است، حدود پنج هزار سال پیش پدیدار شده اند.

شرایط مناسب محیطی،خاک حاصل خیز و توانایی بالا در مدیریت توزیع منابع به ویژه منابع آب از دلایل اصلی شکل گیری و گسترش این تمدن ها به حساب می آیند.

از آنجایی که ارکان اصلی اقتصاد ساکنان فلات ایران و ناحیه میان رودان برپایه کشاورزی، دامداری و صادرات چوب و الوار استوار بوده،امکان تأثیر تغییرات اقلیمی ناگهانی بر این جوامع دور از ذهن نیست.

اگرچه دانشمندان علوم زمین و دیرینه – اقلیم شناسان پیشتر هم به تأثیر تغییرات اقلیمی بر گسترش یا افول جوامع بشری همچون تمدن اکد در ناحیه میان رودان اشاره کرده بودند، نبود داده های دیرینه – اقلیمی جامع و دقیق از نظر زمانی دست یابی به یک تصویر واضح و نسبتا قابل اطمینان را دشوار ساخته بود.

افزون براین، پژوهش های دیرینه اقلیمی اندکی در فلات ایران و ناحیه میان رودان انجام شده و در همان پژوهش های اندک، نشانگرهای اقلیمی مورد بررسی تنوع کافی نداشته اند و این چالشی دو چندان را پیش روی پژوهشگران قرار داده بود.

فلات ایران و ناحیه میان رودان بخشی از منطقه آسیای جنوب غربی است از دریای مدیترانه تا پاکستان که شبه جزیره عربستان را نیز شامل می شود.

منطقه آسیای جنوب غربی از دیدگاه هواشناسی یکی از مناطق بسیار پویای جهان محسوب می شود که اقلیم آن را برآیند اندرکنش جبهه پر فشار سیبری، بادهای غربی مدیترانه ای و بادهای موسمی اقیانوس هند (مونسون) کنترل می کند.

هرگونه تغییر در عملکرد، شدت و موقعیت مکانی این ساز و کارها سبب تغییر در میزان رطوبت و ورود ریزگردها به فلات ایران و ناحیه میان رودان می شود.

بررسی شیوه تغییرات رفتاری این ساز و کارها در طول زمان به پژوهشگران کمک می کند تا شرایط اقلیمی دهه ها و صده های آینده را با دقت بیشتری پیش بینی کنند و تصویر روشن تری از اثرات احتمالی این تغییرات اقلیمی بر روی سامانه های زیستی و جوامع انسانی در منطقه داشته باشند.

قرارگیری ایران در کمربند خشک نیم کره شمالی و همچنین نزدیکی آن به کانون های اصلی تولید ریزگرد در ناحیه اهمیت مطالعات جامع دیرینه – اقلیمی را در مناطقی چون فلات ایران دو چندان کرده است.

در این پژوهش که حاصل همکاری تنگاتنگ دانشمندان علوم زمین، دیرینه اقلیم شناسان و مورخان ایرانی و غیر ایرانی است، از بررسی رسوب های حاشیه دریاچه نئور اردبیل در شمال باختری ایران، مجموعه ای از داده های دیرینه – اقلیمی با دقت زمانی بسیار بالا به دست آمد که تغییرات ناگهانی اقلیمی را در ۱۳ هزار سال گذشته به روشنی به نمایش گذاشت.

ویژگی هایی که پژوهش حاضر را از نمونه های مشابه پیشین متمایز می سازد دقت زمانی بسیار بالا، تنوع فراوان نشانگرها و همخوانی آن ها با داده های دیرینه اقلیم موجود در نیمکره شمالی است که به یافته های این پژوهش اهمیت فرامنطقه ای می دهد.

یکی از یافته های در خور توجه این پژوهش آن است که نشان می دهد بین ۹۰۰۰ تا ۶۰۰۰ هزار سال پیش، فلات ایران یک دوره با آب و هوای مرطوب را تجربه کرده است و از حدود ۶۰۰۰ سال پیش و همزمان با تغییر انرژی دریافتی از خورشید به دلیل تغییرات دوره ای در مدار کره زمین، تناوب دوره های خشک با ریزگرد فراوان به نسبت دوره های مرطوب با ریزگرد کم به طور چشم گیری افزایش یافته است.

دقت زمانی بسیار بالای داده های اقلیمی این پژوهش، که بر پایه سن سنجی های فراوان با کربن ۱۴ استوار است، امکان مقایسه را با شواهد باستان شناسی و تاریخی فراهم آورده است.

نتایج این مقایسه، همزمانی دوره های خشک سالی و قحطی در فلات ایران، منطقه میان رودان و همچنین شرق مدیترانه را با شرایط خشک آب هوایی حاکم بر منطقه در طول پنج هزار سال گذشته روشن می سازد.

رخداد تغییرات اقلیمی در منطقه در قالب دوره هایی با ریزگرد فراوان از پنج هزار سال پیش تاکنون نشان می دهد که افول تمدن هایی چون تمدن اکد، تمدن اور سوم، امپراتوری ایلام، پادشاهی ماد، امپراتوری هخامنشی، پادشاهی پارت یا اشکانی، امپراتوری ساسانی و حکومت صفوی با دوره های شاخص خشکی در منطقه همزمان بوده است.

افزون بر این، شواهد به دست آمده از پژوهش های مکمل بر مبنای تغییر گونه حشرات و گرده گیاهان نشان می دهد که زمان شکل گیری جوامع کوچ نشین در شمال باختری ایران به ۶۵۰۰ سال پیش باز می گردد.

اگرچه از دیدگاه سنتی ظهور و افول تمدن ها بر پایه شاخص های گوناگونی چون شرایط سیاسی – اقتصادی – اجتماعی حاکم بر جامعه بنا شده، پژوهش حاضر روشن می کند که نقش تعیین کننده شرایط آب و هوایی را در تبیین سرنوشت تمدن ها نباید از نظر دور داشت.

در شرایطی که بشر موجبات تشدید تغییرات اقلیمی را فراهم آورده است و با سوء مدیریت منابع آب، بسیاری از مناطق مسکونی کره زمین را با شرایط بحرانی روبه رو کرده است، نگاهی به گذشته چندین هزار ساله فلات ایران می تواند راهنمایی برای تصمیم گیری های آینده باشد.