حفاظت غیر فعّال شامل روشهایی است که قبل از وقوع یخبندان برای کمک به اجتناب از کاربرد روشهای فعّال اجرا میشود که عمدتاً حالت پیشگیرانه خواهند داشت. مهمترین این روشها انتخاب مکان، مدیریت زهکشی هوای سرد، انتخاب ارقام مقاوم، درختان سایهانداز، مدیریت تغذیهای گیاه، پوششهای گیاهی، اجتناب از شخم خاک، آبیاری، حذف پوششهای زراعی، پوششهای خاک، رنگ کردن تنه درختان، کنترل باکتریایی و تعیین تاریخ کشت برای گیاهان یکساله میباشند. در مجموع روشهای غیر فعّال کم هزینهتر از روشهای فعّال بوده، رعایت و استفاده از آنها نیاز به روشهای فعال را از بین میبرد.
۱- انتخاب مکان و مدیریت آن
اولین گام در انتخاب یک منطقه برای کشت جدید، مشورت با مردم آن منطقه درباره محصولات و ارقام مناسب برای آن منطقه است. مشاوران و کشاورزان محلی شناخت بهتری از مکانهایی که ممکن است مشکلساز باشند، دارند. در بعضی موارد وقوع یخبندان ممکن است ناشی از اختلاف در نوع خاک باشد که به تبع آن روی رژیم حرارتی خاک نیز تأثیرگذار خواهد بود. خاکهای شنی خشک، انتقال حرارت بهتری نسبت به خاکهای رُسی خشک دارند و هر دوی آنها گرما را بهتر از خاکهای آلی (پیت) انتقال داده و ذخیره میکنند. وقتی درصد رطوبت خاک نزدیک به ظرفیت مزرعهای باشد، خاکها تحت این شرایط مساعدترین حالت را برای انتقال و ذخیره گرما دارند. به هر حال، خاکهای آلی صرفنظر از درصد رطوبت، انتقال و ذخیره حرارت کمی دارند. بنابراین در مکانهای مستعد یخبندان، نباید کشت را در خاکهای آلی انجام داد. هوای سرد، سنگینتر از هوای گرم بوده بنابراین به مکانهای پستتر سقوط کرده و تجمع پیدا میکند. بنابراین باید از کشت در مناطق پست که در آن هوای سرد تجمع مییابد اجتناب کرد، مگر اینکه روشهای حفاظت فعّال یا کاربردی با هزینه کم و مقرون به صرفه را با یک استراتژی مدیریتی طولانی مدت اجرا کرد. این موضوع، هم در مقیاس مزرعهای و هم منطقهای اهمیت زیادی دارد. برای نمونه، در مقیاس منطقهای درههای نزدیک رودخانهها از شیبهای بالاتر سردترند. این نقاط را میتوان با استفاده از نقشههای توپوگرافی استخراج نمود و با اطلاعات دمایی ترکیب کرده و نقاطی را که در آن ابرهایی در سطح زمین ایجاد میشود را مکانیابی نمود. وقتی سرعت باد کم و آسمان ابری نباشد در طی سال مناطق پست بدون هیچ شکی شبهای سردتری خواهند داشت. بنابراین، اندازهگیریهای دما برای شناسایی مناطق سرد میتواند در هر زمان از سال انجام گیرد. کشت محصولات خزانکننده روی شیبهای شمالی باعث تأخیر شکوفهدهی بهاره شده و منجر به حفاظت آنها از یخبندان میشود (میر محمدی میبدی، ۲۰۰۴). بهتر است درختان نیمه گرمسیری در شیبهای رو به آفتاب کشت شوند تا خاک و محصول بتوانند انرژی بیشتری از آفتاب جذب کرده و ذخیره نماید. مطالعات انجام شده مشخص نموده است انتخاب مکان کشت و مدیریت آن تاثیر بسزایی در مقابله با یخبندان و سرمازدگی دارد. به عنوان نمونه مطالعه انتظاری و همکاران (۱۳۹۰) در استان کرمانشاه نشان داده که ایستگاههای مرتفع نسبت به ایستگاههای کم ارتفاع روزهای یخبندانی بیشتری دارد. در مطالعه دیگری در این زمینه که توسط امیدوار و ابراهیمی (۱۳۸۸) در استان یزد انجام شده است اثبات گردیده که مناطق مرتفع یخبندان بیشتری را تجربه میکنند. در منطقه ارومیه نیز عامل اصلی در تشدید پدیده یخبندان عامل ارتفاع میباشد (جهانبخش و امام قلیزاده، ۱۳۸۴). مطالعه جامع دیگر در این مورد مطالعه انجام شده به وسیله رحیمی و همکاران (۱۳۹۰) میباشد. این محققین پی بردند افزایش ارتفاع در دشت مشهد تشدید خطر یخبندان را در پی دارد. با افزایش ارتفاع از سطح زمین دمای هوا کاسته شده و طول دوره یخبندان نسبت به مناطق پست و کم ارتفاع طولانی میگردد ولی طول دوره بدون یخبندان کمتر میشود.
۲- زهکشی هوای سرد
درختان، بوتهها، پشتههای خاکی ،پشتههای گیاهان خشک و حصارها در بعضی مواقع برای کنترل جریان هوای اطراف کشتزارها استفاده میشوند که بررسی دقیق اثرات آنها میتواند بر پتانسیل خسارت ناشی از یخبندان تأثیر بگذارد. اگر یکبار الگوی جریان زهکشی مشخص شود میتوان بر اساس آن مسیر را مشخص و برای بالا بردن درجه حفاظت از یخبندان مورد استفاده قرار داد. هر مانعی که در دامنه رو به دره وجود داشته باشد، باید حذف شود. این موانع ممکن است ردیفهایی از خار و خاشاک، دیوارهها، کپههایی از علوفههای خشک، یا گیاهان متراکمی باشند که در طرف دامنه مزرعه قرار گرفتهاند. تسطیح مزرعه میتواند در بعضی مواقع به واسطه اینکه هوای سرد را از روی محصول عبور میدهد باعث زهکشی هوای سرد شود. در باغها و تاکستانها خطوط ردیف باید طوری طراحی شوند که باعث خارج کردن طبیعی هوای سرد از روی محصول شوند.
۳- انتخاب گیاه
اهمیت انتخاب گیاهان مقاوم به یخبندان در این است که احتمال خسارت ناشی از یخبندان در اواخر غنچهدهی کاهش یابد. گیاهان خزانکننده انتخاب شده که غنچهدهی و گلدهیشان دیر صورت میگیرد از سرما و یخبندان خوب حفاظت میشوند زیرا احتمال خسارت یخبندان سریعاً در بهار کاهش مییابد. در مرکبات انتخاب رقمهای مقاوم بهترین روش میباشد. برای گیاهان ردیفی و مزرعهای یکساله، تعیین تاریخ کشت برای به حداقل رساندن پتانسیل دمای حداقل اهمیت زیادی دارد. مطالعات مربوط به انتخاب گیاهان مقاوم به یخبندان موضوع مطالعات متعددی بوده است (یزدی صمدی و همکاران، ۱۳۸۳ در واریتههای عدس؛ شور و همکاران، ۱۳۸۸ انتخاب واریتههای مقاوم انگور؛ آذین پویا و همکاران، ۱۳۸۸ در هلو؛ تینگور و همکاران، ۱۹۹۸ انتخاب هیبریدهای مقاوم به یخبندان پرتقال؛ سلیمانی، ۱۳۸۱ انتخاب ارقام مقاوم زیتون؛ ناظری و همکاران، ۱۳۸۵ انتخاب ارقام مقاوم به یخبندان گندم).
۴- مدیریت تغذیهای گیاهان
گیاهان ناسالم به یخبندان و سرمازدگی حساسترند و کوددهی باعث افزایش سلامتی آنها میگردد. در عین حال نوع کوددهی و روش آن نیز تأثیر زیادی در این امر دارد. همچنین درختانی که خوب تغذیه نشده باشند در پاییز برگهایشان زود خزان کرده و در بهار شکوفهدهی زودتر روی میدهد که این امر باعث افزایش حساسیت و خسارت ناشی از یخبندان و سرمازدگی میشود. رابطه بین تغذیه گیاه و افزایش مقاومت به یخبندان آن دارای ابهاماتی است که در مطالعات مشخص شده است. در کل کوددهی با فسفر و نیتروژن قبل از یخبندان، رشد را بهبود میدهد ولی قابلیت مستعد بودن به خسارت یخبندان را افزایش میدهند. برای افزایش مقاومت گیاه در برابر یخبندان و سرمازدگی باید از کاربرد کودهای نیتروژنی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز اجتناب کرد. همچنین، فسفر برای تقسیم سلولی اهمیت خاصی داشته و بنابراین برای بازیابی بافت بعد از یخبندان و سرمازدگی مهم است. پتاسیم نیز اثر مطلوبی در تنظیم آب و فتوسنتز گیاهان دارد. مصرف حدود ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاسه علاوه بر بهبود کمّی و کیفی محصول انگور، بیشترین تاثیر را در افزایش میزان مقاومت جوانهها در برابر سرمای زمستانی دارد (اِل همدی و جنسن، ۱۹۹۹؛ محمودزاده، ۲۰۰۵). در این مورد بحثهای تکمیلی در فصلهای بعد ارائه شده است.
۵- مدیریت آفات
استفاده از آفتکشهای روغنی برای مرکبات سبب افزایش خسارت ناشی از یخبندان میشود، بنابراین باید از استفاده آنها در قبل از فصل یخبندان و سرمازدگی اجتناب نمود.