امروز:جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳
زمان انتشار : سه شنبه, آذر 11ام, 1393 | پرینت مطلب |جلیل هلالی| بازديد: 1,905 بار

تأثیر تغییر اقلیم بر یخبندان و طول فصل رشد در ایران

کشور ایران به دلیل تنوع اقلیمی و تنوع محصولات کشت شده دارای پیچیدگی خاصی است. در این بین تغییر اقلیم بر یخبندان و سرمازدگی و همچنین نیاز سرمایی تأثیر بسزایی داشته است. بررسی­های اولیه نشان داده است که دمای کمینه روزانه طی ۲۵ سال روند صعودی داشته بطوری که از ابتدای دوره ۱۹۷۴ تا انتهای دوره ۲۰۰۴ کاهش دما از ۲/۴- به ۳/۸- و کاهش ۱۱ درصدی از میانگین روزهای یخبندان بیانگر این موضوع است که دلیل آن را می­توان در تغییرات عمومی اقلیم و تغییر اقلیم کره زمین دانست.

کشور ایران به دلیل تنوع اقلیمی و تنوع محصولات کشت شده دارای پیچیدگی خاصی است. در این بین تغییر اقلیم بر یخبندان و سرمازدگی و همچنین نیاز سرمایی تأثیر بسزایی داشته است. بررسی­های اولیه نشان داده است که دمای کمینه روزانه طی ۲۵ سال روند صعودی داشته بطوری که از ابتدای دوره ۱۹۷۴ تا انتهای دوره ۲۰۰۴ کاهش دما از ۲/۴- به ۳/۸- و کاهش ۱۱ درصدی از میانگین روزهای یخبندان بیانگر این موضوع است که دلیل آن را می­توان در تغییرات عمومی اقلیم و تغییر اقلیم کره زمین دانست. تحقیقات بعدی در آذربایجان، شمال غرب، نیمه غربی و ۱۶ ایستگاه در کل کشور اثبات نموده که روند افزایشی طول دوره رشد و کوتاه­تر شدن طول دوره یخبندان در ایران رخ داده است. بررسی روند نمایه­های حدی اقلیمی در ایران در دوره ۲۰۰۳-۱۹۵۱ نشان می­دهد نمایه­های حدی روزهای یخبندان، روزهای یخی، روزهای سرد، شب­های سرد و دامنه شبانه­روزی دما در اغلب نقاط کشور دارای روند منفی است (رحیم زاده و همکاران، ۱۳۸۸). نتایج به دست آمده نشان می­دهد جدا از مناطق فاقد یخبندان در بیش از یک سوم وسعت کشور تعداد روزهای یخبندان کاهش یافته است. ایستگاه­هایی مانند زاهدان و زنجان بدون روند بوده­اند. بیشترین کاهش مربوط به ایستگاه سبزوار به میزان ۹/۹- روز در هر دهه در سطح معنی­داری کمتر از یک درصد بوده و بسیاری از نقاط ساحلی واقع در خلیج فارس و دریای عمان و نیز جزایر خلیج فارس تا به حال در عمر دیده­بانی­شان دمای صفر درجه را تجربه نکرده­اند. در سواحل شمالی کشور نیز عمدتاً تعداد روزهای یخبندان کم و در برخی از سال­ها هم اصلاً مشاهده نشده است. کاهش نرخ تعداد روزهای یخبندان در ایستگاه­های مهرآباد تهران، اصفهان، مشهد و شیراز که در کلانشهرها واقع هستند با دارا بودن مسائل شهرنشینی و تشدید جزایر گرمایی رخ داده است. روند مثبت تعداد روزهای یخبندان در ایستگاه­های ارومیه، شهرکرد و بیرجند بر خلاف الگوی گرمایش جهانی بوده است.

نتایج به دست آمده نشان می­دهد بطور کلی کاهش تعداد روزهای یخبندان در کشور مطابق با نتایج به دست آمده در سایر مناطق دنیا و نتیجه منطقی از گرمایش جهانی است. روند نمایه طول دوره رویش در اکثر ایستگاه­ها طی دوره آماری ۲۰۰۳-۱۹۵۱ افزایشی است. طول دوره رویش در ایستگاه­های مشهد، کرمانشاه، اصفهان، شیراز و تهران در دوره اقلیمی ۲۰۰۳-۱۹۵۱ بیش از ۲۰ روز افزایش یافته است. روند طول دوره رویش در ایستگاه بیرجند علیرغم وجود روند مثبت در تعداد روزهای یخبندان آن دارای حالتی کم و بیش ایستا می­باشد.

در مورد تأثیر تغییر اقلیم بر روند تعداد روزهای یخبندان در اقلیم آینده نیز مورد مطالعات متعددی انجام شده است (نصیری محلاتی و همکاران، ۱۳۸۵؛ عباسی و همکاران، ۱۳۸۹؛ خیراندیش و همکاران، ۱۳۹۲). بر اساس این مطالعات تاریخ وقوع اولین یخبندان پاییزه در ایستگاه­های مورد مطالعه در کل ایران برای سال­های ۲۰۲۵ و ۲۰۵۰ میلادی به ترتیب به میزان ۹-۵ روز و ۱۵-۸ روز به تأخیر خواهد افتاد و شدت تغییر از شمال به جنوب و از غرب به شرق کشور افزایش خواهد یافت. همچنین نتایج حاصل از پیش بینی مدل­های گردش عمومی حاکی از وقوع زودتر آخرین یخبندان بهاره به میزان ۸-۴ روز و ۱۲-۷ روز به ترتیب برای سال­های ۲۰۲۵ و ۲۰۵۰ میلادی خواهد بود به طوری که شدت جابجایی از شمال به جنوب و از غرب به شرق کشور افزایش خواهد یافت.

خیراندیش و همکاران (۱۳۹۲) نیز تأثیر تغییر اقلیم را بر طول فصل رشد در چشم انداز ۲۰۵۰-۲۰۲۰ در چند نمونه ایران مورد مطالعه قرار دادند. نتایج این مطالعه نشان داد برای آستانه دمایی صفر درجه سانتیگراد طول فصل رشد در مقایسه با اقلیم گذشته در ایستگاه­های مشهد، تهران، اصفهان، رشت و زاهدان افزایش و در ایستگاه­های تبریز، کرمان و گرگان کاهش خواهد یافت. در سناریوی B1 متغیر طول فصل رشد در ایستگاه­های مشهد، تهران و رشت روندی افزایشی و در ایستگاه­های کرمان و گرگان روندی کاهشی در مقایسه با اقلیم گذشته خواهد داشت. برای آستانه دمایی ۵ درجه سانتیگراد در دو سناریوی A2 و B1 همه ایستگاه­ها به جز شیراز روندی افزایشی خواهند داشت. پیش بینی تغییرات اقلیمی خراسان جنوبی در دوره ۲۰۳۹-۲۰۱۰ با ریزمقیاس نمایی آماری خروجی مدل ECHO-G نشان داد تعداد روزهای یخبندان کاهش یافته و میانگین سالانه دما در حدود ۰/۳ درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت. نتایج جزئی­تر نشان می­دهد تعداد روزهای یخبندان در دهه ۲۰۲۰ در مقایسه با دوره آماری کاهش خواهد یافت که بیشترین کاهش در ماه فوریه و به طور متوسط ۲/۹ روز خواهد بود. در ماه­های دسامبر و ژانویه نیز تعداد روزهای یخبندان حدود ۲/۶ روز کاهش خواهد یافت.

مطالعه ساری صراف و همکاران (۱۳۸۹) درباره رابطه زمان یخبندان سالانه در کاهش طول دوره رشد محصولات کشاورزی اردبیل نتایج نشان می­دهد که تاریخ وقوع یخبندان­ها بیشتر به سمت یخبندان­های زودرس پاییزه (به طرف اوایل فصل پاییز) و دیررس بهاره (از اوایل فصل بهار به سوی اواسط آن) گرایش داشته و طول فصل رشد در اغلب سال­های انتخاب شده فراتر از حد میانگین آن بوده است. بین تاریخ­های وقوع اولین یخبندان پاییزه و آخرین یخبندان بهاره و نیز زمان (سال) ضریب همبستگی ضعیفی برقرار بوده و وقوع یخبندان­های زودرس و دیررس در زمان وقوع یکدیگر آن چنان تأثیر قابل ملاحظه­ای نداشته است. بطور خلاصه، به ازای هر سال آماری سپری شده، یخبندان­های پاییزه حدود ۰/۷ روز و یخبندان­های بهاره ۰/۹ روز به ترتیب به سمت یخبندان­های زودرس پاییزه و دیررس بهاره گرایش نشان می­دهند و در نتیجه این روند سال به سال از طول فصل رشد به میزان ۱/۶ روز کاسته شده است.

علیجانی و همکاران (۱۳۹۲) رهیافتی جدید جهت تعیین طول دوره رشد بالقوه در ایران ارائه نموده و مفهوم طول دوره فصل رشد و طول دوره فصل رشد بالقوه را تعریف و مورد ارزیابی قرار دادند. طول دوره فصل رشد عبارت است از فاصله زمانی بین وقوع آخرین یخبندان در بهار و وقوع اولین یخبندان در فصل پاییز بر مبنای آستانه صفر درجه سانتیگراد. طول دوره فصل رشد بالقوه فاصله زمانی بین آخرین دوره سه روزه ممتد دارای دمای صفر و زیر صفر درجه سلسیوس در فصل پاییز و آخرین دوره سه روزه ممتد آن در اواخر فصل زمستان یا اوایل بهار می­باشد. نتایج این بررسی نشان می­دهد که طول دوره فصل رشد در ایران از ۳۶۵-۱۶۱ روز متغیر است طوری که مناطق سقز، اردبیل و شهرکرد دارای کوتاه­ترین طول فصل رشد و مناطق جنوبی مثل چابهار، جاسک، بندر لنگه و بوشهر بیشترین طول فصل رشد می­باشند اما استفاده از شاخص طول دوره رشد بالقوه مشخص می­کند که طول دوره رشد از ۴ روز در دوگنبدان تا ۵۸ روز در ایستگاه گرگان افزایش پیدا می­کند. در ایستگاه­های سقز، اردبیل و شهرکرد با شاخص طول دوره رشد بالقوه طول دوره رشد به ۱۹۸، ۲۰۲ و ۲۱۱ روز می­رسد که به ترتیب نسبت به طول دوره رشد ۳۵، ۳۴ و ۴۱ روز به طول دوره رشد اضافه شده است.









avatar

نویسنده: جلیل هلالی