شاخص¬های دینامیکی (ناپایداری) جو
بر اساس تعریف، میزان مقاومت یک توده هوا در مقابل حرکات صعودی را درجه پایداری توده هوا مینامند. با این مقدمه، مقدار و شدت صعود توده هوا در یک منطقه مشخص را میتوان با پارامتر پایداری یا ناپایداری تعریف نمود. در بحث پایداری یا ناپایداری بسته هوا رابطه بین اُفتآهنگ قائم دما و اُفتآهنگ بیدررو (فرآیندهایی که طی آن تبادل حرارتی با محیط صورت نمیگیرد) در داخل تودههای هوا مهمترین نقش را در پایداری و ناپایداری توده هوا ایفا میکنند.
پایداری جَو یک حالت تعادل و توازن فیزیکی است. در حالت پایداری نیروهای وارد بر مولکولهای نیوار یکدیگر را خنثی مینمایند به طوری که میل به حرکت و جابجایی از محل خود را ندارند. به عنوان مثال گلولهای را در نظر بگیرید که در دو وضعیت یکی در داخل گودال و یکی در بالای بلندی قرار دارد. زمانی گه گلوله در داخل گودال قرار داشته باشد در حالت پایدار میباشد. برای انتقال گلوله به بلندی نیاز به اعمال نیرو می باشد. زمانی که گلوله به بلندی منتقل میشود اگر عامل انتقال آن را قطع نماییم سریعاً به حالت اولیه خود در داخل گودال برخواهد گشت. این حالت را حالت پایدار مینامند. در این وضعیت اولاً گلوله تمایلی به حرکت از محل اولیه خود ندارد و در ثانی اگر در اثر نیرویی از محل اولیهاش جابجا شود به محض قطع شدن اثر نیروی به حالت اولیه خود و پایداری برخواهد گشت. حالت دوم را در نظر بگیرید که در آن گلوله در بلندی باشد. دقیقاً عکس حالت فوق اتفاق خواهد افتاد. به این معنی که گلوله را با کمی اعمال نیرو از جای خود حرکت داده و به گودال انداخت. پس از سقوط به گودال گلوله تمایلی به برگشت به محل اولیه خود را نخواهد داشت. در این حالت گلوله از دیدگاه فیزیکی ناپایدار خواهد بود. مشابه مثال فوق را میتوان در مورد توده هوا مورد استفاده قرار داد. بنابراین بسته هوا هنگامی پایدار خواهد بود که میل به حرکت عمودی نداشته باشد و هوایی ناپایدار است که تمایل به حرکت عمودی داشته باشد. در مطالعات هواشناسی برای بررسی پایداری یا ناپایداری از یک سری شاخص ها استفاده می شود که در فایل ضمیمه تعاریف و معادلات مربوط به آنها ارائه شده است.
سید اسعد حسینی
علیرضا کربلائی
نادیا بابائی
عباسعلی داداشی رودباری
نویسنده: جلیل هلالی